ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΕΤΣΙΝΑ ΦΩΤΕΙΝΙΔΟΥ

Μήπως ήρθε ο καιρός να δώσουμε απλώς μιαν ΑΠΑΝΤΗΣΗ; (β΄μέρος).
 
Ο Ρυθμός της Ιστορίας του ανθρώπινου πολιτισμού είναι μια Απαντηση σε μια Πρόκληση/Πίεση που αντιμετωπίζει. Αυτή η άποψη του Arnold Toynbee, A study of history , είναι τόσο απλή, σοφή και μεγαλειώδης συνάμα. Η πρόκληση (challenge) μπορεί να προέλθει από τη φύση ή από την κοινωνία, από την επίδραση δηλαδή και την καταπίεση ή εκμετάλλευση άλλων κοινωνικών ή φυλετικών ομάδων. Η πολιτιστική διαφοροποιήση (|response) είναι αυτό το στοιχείο που χαρακτηρίζει τους εν εξελίξει πολιτισμούς. Γιατί, φυσικά, οι στάσιμοι πολιτισμοί, αυτοί που χάθηκαν ανα τους αιώνες, έγιναν θύματα της πρώτης τους επιτυχίας και δεν πειραματίστηκαν με νέους τρόπους επιβίωσης.  Επομένως ο ρυθμός των Προκλήσεων και Απαντήσεων αποτελεί το γενεσιουργό αίτιο των πολιτισμών.

Ο νόμος/ρυθμός Προκλήσεων - Απαντήσεων δεν παρουσιάζεται υπο μια σταθερή μορφή, με έναν αμετάβλητο χαρακτήρα, δεν είναι ένας μονομερής τύπος, αλλά μια ενεργητική αρχή. Το φως της μυθολογίας, καθώς εκεί έχουμε αποθησαυρισμένη εμπειρία της πορείας του ανθρώπου, μας επιτρέπει μια κάποια διείσδυση(!) στην φύση του νοήματος του ρυθμού... Για παράδειγμα, η πρόκληση της ξηρασίας μπορεί να αντιμετωπιστεί με διαφορετικούς τρόπους: είτε με φυγή από την πατρίδα είτε με την αλλαγή του τρόπου ζωής, δηλαδή λαοί από νομάδες - ποιμένες να γίνουν  καλλιεργητές. Σήμερα θα λέγαμε από καταναλωτές να γίνουμε παραγωγοί και δημιουργοί...

Η μεγάλη παρόρμηση, δηλαδή ορμητική και ασφυκτική πρόκληση είναι αυτή των καταπιέσεων. Μια ορισμένη καταπίεση μπορεί να κάνει να αναπτύξουν συγκεκριμένες ομάδες προσώπων (λαών, φυλών κλπ)  ικανότητες που δεν έχουν οι άλλοι. Ενα παράδειγμα από την Ιστορία: Στην Οθωμανική αυτοκρατορία  απαγορεύθηκε στους Χριστιανούς η κατοχή όπλων, η συμμετοχή στους πολέμους και η πολιτική εξουσία. Σε αυτήν τη γενική Πρόκληση απάντησαν οι Έλληνες της περιοχής του Φαναρίου, γύρω από την έδρα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Εκεί έγινε το κέντρο συγκεντρώσεως των Ελλήνων νησιωτών που είχαν επιτύχει στο εμπόριο. Αυτοί είχαν έρθει σε σχέσεις με τον δυτικό κόσμο, γνώρισαν τις γλώσσες του και τις ιδιομορφίες του, και είχαν αποκτήσει διοικητικές ικανότητες και διπλωματική πείρα, λόγω της διαχείρισης των υποθέσεων του Πατριαρχείου. Από το 1682-3 οπότε οι Οθωμανοί απέτυχαν να καταλάβουν τη Βιέννη, χρειάστηκαν ειδικούς στις ευρωπαϊκές υποθέσεις και στη διπλωματία. Τα προσόντα των Φαναριωτών τους έκαναν περιζήτητους και κύριους της εξωτερικής πολιτικής του οθωμανικού κράτους. Οι Οθωμανοί υποχρεώθηκαν να αφήσουν τις τέσσερις ανώτατες θέσεις - κλειδιά - του Διερμηνέως της Πύλης, του Διερμηνέως του Στόλου και τις θέσεις οσποδάρων - διοικητών, της Μολδαβίας και Βλαχίας , στους Έλληνες. Η νέα ιθύνουσα τάξη , λόγω της δυτικής πίεσης, ήταν η ελληνική μορφωμένη τάξη... Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Toynbee οι Έλληνες άρχοντες έγιναν οι κύριοι μέτοχοι του οθωμανικού οίκου. Έγιναν ακόμη ικανοί να υποκαταστήσουν σε ολόκληρη την κληρονομιά της οθωμανικής αυτοκρατορίας την τουρκική δια της ελληνικής κυριαρχίας και ταυτόχρονα να φιλοδοξήσουν να αποκαταστήσουν ανεξάρτητο ελληνικό εθνικό κράτος. 

Να μη ξεχνούμε και τούτο: Αν η Πρόκληση είναι πολύ μεγάλη, δηλαδή περνάει ένα ορισμένο όριο δυσκολίας, έναν χρυσό μέσο όρο, τότε η Απαντηση δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική. Μιλώντας καθημερινά θα λέγαμε πως ...ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό.