Παρασκευή 23 Ιανουαρίου 2015

Στρατηγός Μακρυγιάννης, ορθά κοφτά τα λόγια του σαν τα βέλη του πολεμιστή...


Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά Φωτεινίδου

Μια εκπληκτική μορφή του επαναστατημένου ελληνισμού του 1821, ένα αιώνιο σύμβολο τιμής και αγωνιστικότητας είναι ο Ρουμελιώτης στρατηγός Μακρυγιάννης. Ο Μακρυγιάννης δεν είχε πάει ποτέ του σχολείο και έτσι παρέμεινε αγράμματος, ώσπου μεγάλος πια, βάλθηκε να μάθει γράμματα για να γράψει… Και τί έγραψε! Το αριστούργημα της νεώτερης ελληνικής ιστοριογραφίας. Τα Απομνημονεύματά του είναι το διαμάντι της λογοτεχνίας μας, γιατί η ιστορία του είναι τόσο αληθινή όσο ζωντανός είναι ο λόγος που την αφηγείται. Περιεχόμενο και τεχνική άρρηκτα δεμένα σε ένα ιστορικό , επικό αφήγημα που σου κόβει την ανάσα από την αρχή μέχρι το τέλος.

Ο Μακρυγιάννης αντιπαθούσε τις φατρίες και …καλά έκανε. Ήθελε ενιαία, κεντρική διοίκηση και όχι σφετερισμό της εξουσίας από μεμονωμένα πρόσωπα που εξυπηρετούσαν δικά τους πάθη. Στο στρατιωτικό του βίο είχε κάνει όρκο, μαζί με τους συναγωνιστές του να υπηρετούν την πατρίδα, και έτσι ως γνήσιος πατριώτης ο Μακρυγιάννης δεν χαρίστηκε ούτε στους καπεταναίους ούτε στους αφεντάδες. Στο κεφάλαιο 6 των Απομνημονευμάτων του περιγράφει φοβερές σκηνές του εμφυλίου πολέμου που ταλαιπώρησε τους Έλληνες αγωνιστές στο Άργος, στο Ναύπλιο, στην Τροπολιτζά. Ο ίδιος πρωταγωνίστησε σε πολλά γεγονότα και διαπιστώνουμε από τα γραφόμενά του, αλλά και από άλλες πηγές της εποχής εκείνης, ότι ενεργούσε πάντα προς την κατεύθυνση της συνδιαλλαγής, της ομόνοιας και της συμφιλίωσης. Αυτές άλλωστε είναι οι ανώτερες αξίες ενός έθνους.  Ας δούμε κάποια αποσπάσματα από το ίδιο το κείμενο του Μακρυγιάννη:
Ἦρθα ἐδῶ. Ἦταν τὸ Βουλευτικὸν σῶμα. Στάθηκα καμπόσες ἡμέρες, παρουσιάστηκα καὶ τοὺς εἶπα: «Δὲν ματαθέλομε ὅλοι ὅσοι ἤρθαμε νὰ ξέρωμε ἀπὸ καπεταναίους, ὅ,τι διαταγὲς εἶναι ἀπὸ τὴν Κυβέρνησιν, ἐκεῖνο εἴμαστε πρόθυμοι νὰ κάμωμε, νὰ πᾶμε ὀμπρός». Εἶχα καὶ συντρόφους ὅλους διαλεμένους πατριῶτες. Ζήτησε δύναμη ὁ Κολοκοτρώνης, ὅτ᾿ ἦταν μέλος ῾στὸ Ἐκτελεστικὸ σῶμα καὶ κυβερνοῦσε τὴν πατρίδα. Ἦταν αὐτός, ὁ Πετρόμπεγης, ὁ Σωτήρη Χαραλάμπης κι᾿ ὁ Μεταξᾶς. Τότε ἔμαθα τί ἦταν φατρία, καθὼς θὰ ἰδῆτε.


Ο Μακρυγιάννης αρχίζει να περιγράφει τις εμφύλιες έριδες των ετών 1823- 1824. Χρησιμοποιεί το επίθετο πατριώτες συχνά ειρωνικά!

Σὲ ὀλίγες ἡμέρες μαθαίνω ὅτι εἰς τὴν Πελοπόννησο ἄνοιξε φατρία ὁ Κολιόπουλος κι᾿ ἄλλοι μὲ τῆς Κυβερνήσεως τὸ μέρος καὶ οἱ Ντεληγιανναῖγοι, Ζαΐμης, Λονταῖγοι μὲ τ᾿ ἄλλο. Ρωτᾶμε ἐμεῖς τί πράμα εἶναι αὐτὴ ἡ φατρία (δὲν τὴν ξέραμε εἰς τὴν πατρίδα μας αὐτείνη τὴν λέξη, ξέραμε ὅμως ἄλλες προκοπές, καπεταναίικες). Μᾶς λένε: «Μεράστηκαν οἱ καλοὶ πατριῶτες νὰ προκόψουν τὴν πατρίδα», – κι᾿ ὅλος ὁ τόπος γιομάτος Τούρκους. Μὲ διατάζουν τότε κ᾿ ἐμένα νὰ πάρω τοὺς ἀνθρώπους μου καὶ νὰ πάγω μὲ τὸ μέρος τῆς Κυβέρνησης, νὰ ῾περασπίζωμαι τὸ Ἐκτελεστικὸν (ἀπὸ τ᾿ ἄλλο μέρος ἦταν τὸ Βουλευτικόν). Μὲ τὸ Βουλευτικὸν ἦταν τὸ δίκιον καὶ ἡ πατρίδα. Οἱ ἄλλοι ἤθελαν νὰ ρουφοῦνε τὰ ἐθνικὰ καὶ μάλλωναν. Δὲν ἤξερε κανεὶς τί νὰ κάμη. Ἤμουν ἄμαθος ἀπὸ τέτοια. Μὲ διατάζουν νὰ πάγω κ᾿ ἐγὼ νὰ δοκιμάσω αὐτὸ τὸ καλό, νὰ φάγω φατρία μαζὶ μὲ τοὺς ἀνθρώπους μου. Τοὺς εἶπα: «Δὲν ὁρκίστηκα, ὅταν ὁρκίστηκα νὰ σηκώσουμε ντουφέκι νὰ πάγω κ᾿ ἐγὼ νὰ πολεμήσω, μὲ Ρωμαίγους εἴπαμε; Μὲ Τούρκους. Καὶ δὲν πᾶμε». Δὲν θέλησα νὰ πάγω. Μὲ βάσταξαν ἐκεῖ, εἰς Ἀνάπλι, καὶ στείλαν ἄλλους.

Στηλιτεύει τη στάση των καπεταναίων της Πελοποννήσου, οι οποίοι είχαν σηκώσει μπαϊράκι. Είναι χαρακτηριστικό ότι αποτρέπει τον γιο του Κολοκοτρώνη, τον Γενναίο , από μια επίθεση ενάντια στον Νοταρά, στα Τρίκαλα Κορινθίας, όταν ο Γενναίος του εκμυστηρεύθηκε ότι ήθελε να κλέψει την αδελφή του Νοταρά να την κάνει γυναίκα του.

Ἐγὼ ἀκούγοντας αὐτό, θέλησα ῾λικρινώς νὰ τὸν συβουλέψω, τοῦ εἶπα: «Γυναίκα θὰ τὴν πάρεις ἢ μορόζα; – Μοῦ λέγει, γυναίκα. – Σὰ θὰ τὴν πάρης γυναίκα, πάρε καὶ μίαν καντιποτένια, φτάνει νὰ εἶναι ὄμορφη νὰ σὲ εὐκαριστάγη, ὅτι σὰν πάρωμε ἐμεῖς τὸ βίον κ᾿ ἐσὺ ἐκείνη ξερή, τί τὴν θέλεις καὶ τί ζωὴ θὰ ζήσῃς μ᾿ αὐτείνη καὶ μὲ τοὺς συγγενεῖς της καὶ μὲ τοὺς χωργιανούς της; Κάλλιον ν᾿ ἀποχτᾶς φίλους καὶ νὰ μετρᾶς, κι᾿ ὄχι τοιούτους. Πρόσεξε νὰ μὴν φύγωμε ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ γενοῦμε ἄλλοι τοιοῦτοι χερότεροι».

Ο Μακρυγιάννης δεν χαρίζεται σε κανέναν, ούτε οπλαρχηγό ούτε «ευγενή», αφέντη.  Η παρακάτω σκηνή είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική για το ήθος των …αρχόντων(!) αλλά και για την αξιοπρέπεια του Μακρυγιάννη:


Ὅταν φτάσαμε εἰς τὸν Ἁγιώργη, ἦταν ἐκεῖ ὁ Νοταρᾶς κι᾿ ὁ Λόντος κι᾿ ὁ θεῖος τοῦ ὁ Ἀντρέας. Εἶχαν τῆς Κόρθος τᾶς προσόδους κ᾿ ἔπρεπε νὰ πλερώσουνε τὰ στρατέματα. Σὰν ἔφυγα ἀπὸ τοὺς Κολοκοτρωναίους, ἡ νέα Διοίκηση διάταξε τὸν Νοταρὰ τὸν Γιάννη νὰ μᾶς πλερώση. Πάγω μίαν ἡμέρα εἰς τὸ κονάκι του, τὸν βρίσκω καὶ τυραγνοῦσε ἕναν πολίτη, τέτοιον τυραγνισμὸν δὲν τὸν ξέραν νὰ τοῦ κάμουν μήτε οἱ Κατζαντωναῖοι ὁποῦ ῾ταν λησταί. Δεμένος ὁ πολίτης, κεφάλι κι᾿ ὁ κῶλος ἕνα, καὶ τοῦ γύρευαν χρήματα. Τότε σιχάθηκα ὅλως διόλου τὸ Ρωμαίικο, ὅτι μάθαμε ὅλοι τὴν ληστείαν γενικῶς. Τοῦ μίλησα αὐτεινοῦ τοῦ εὐγενῆ ὅτι δὲν εἶναι καλὰ τὰ τοιούτα: «Ὅτι ὅταν βλέπουν ἐσᾶς ὁποῦ κάνετε τοιούτα οἱ ἄλλοι, οἱ μικροί, θὰ φᾶνε ζωντανοὺς ἀνθρώπους». Σᾶς λέγω ὡς τίμιος ἄνθρωπος, εἶχα ὡς τότε μεγάλο σέβας καὶ ῾σ αὐτοὺς καὶ τοὺς σιχάθηκα νὰ μὴν τοὺς βλέπω, κι᾿ ἀναθεμάτισα τὴν λευτερίαν, ὁποῦ θὰ κάμωμε μ᾿ αὐτοὺς ὅλους…

Κυριακή 4 Ιανουαρίου 2015

Ο Πολιτισμός είναι αποτέλεσμα μιας Απάντησης σε μια Πρόκληση... Challenge and Response

Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά Φωτεινίδου

Η Ιστορία ενός έθνους δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς μια γενικότερη εξάρτηση από μια μεγαλύτερη ενότητα. Για να εξηγηθεί η ιστορική πορεία των εθνών κρατών πρέπει να προχωρήσουμε στην αναζήτηση του ευρύτερου όλου στο οποίο ανήκουν τα διάφορα αυτά μέρη και μόνο στην αλληλοσυσχέτισή τους μπορούν να κατανοηθούν. Αυτό το ευρύτερο όλο είναι ο Πολιτισμός. Με την παραπάνω άποψη του ιστορικού και φιλοσόφου Arnold Toynbee, στο έργο του A study of history συμφωνώ απολύτως. Ο Πολιτισμός είναι η ανεξάρτητη ενότητα με ίδια ιστορική οντότητα και με σαφείς σχέσεις στο χώρο και στον χρόνο. Η συγκριτική μελέτη των πολιτισμών είναι το κλειδί για την ερμηνεία των κρατικών συμπεριφορών. 

Βασική ιδέα του Toynbee είναι η Αρχή των ρυθμικών μεταβολών ή ο Ρυθμός της ιστορίας των πολιτισμών. Ο ρυθμός ή νόμος είναι ο βασικός όρος της ιστορικής πορείας των πολιτισμών και πρόκειται για τον ρυθμό της Πρόκλησης και της Απάντησης (Αντίδρασης) -Challenge and Response. Αυτός ο ρυθμός διέπει όλη τη ζωή των πολιτισμών και από αυτόν εξαρτάται η πορεία του. Η ουσία του είναι ότι όλο το ιστορικό γίγνεσθαι διέπεται από την Απάντηση/Αντίδραση ή όχι σε μια Πρόκληση ή Πίεση γεωγραφικών ή κοινωνιολογικών παραγόντων που ασκείται στην ανθρώπινη θέληση. 


Πρόκειται δηλαδή για τη θέληση και τη δυνατότητα ενός ανθρώπου, μιας συγκεκριμένης ιστορικής ομάδος, ενός έθνους ή ενός πολιτισμού να απαντήσει σε μια ορισμένη πίεση που μπορεί να προέλθει από τη φύση ή από άλλη ανθρώπινη ομάδα. Από τη θέληση και τη δυνατότητα της Απάντησης ή των Απαντήσεων στην Πρόκληση εξαρτάται όχι μόνο το παρόν, αλλά και το μέλλον της ομάδας. Η Πίεση/Πρόκληση έχει ως συνέπεια να υποχρεώνει αυτόν που τη δέχεται να μεταβαίνει από την κατάσταση της αδράνειας σε κατάσταση δράσεως. (Χρησιμοποιώντας όρους των πολιτισμών της Άπω Ανατολής, από το Γιν (στατική κατάσταση) να πάει στο Γιανγκ (δυναμική δράση). 


Μιά άλλη εξαιρετική παρατήρηση του Toynbee που παραθέτει ο ιστορικός τέχνης Χρύσανθος Χρήστου στο έργο του Πολιτισμός και Ιστορία, είναι ότι ούτε η φυλή ούτε το γεωγραφικό περιβάλλον αποτελούν την αιτία της γεννήσεως των πολιτισμών. Η άγνωστη ποσότητα που θα τον εξηγούσε δεν μπορεί να είναι μια απλή ποσότητα αλλά ένα προϊόν που προέρχεται από τα δύο μαζί, κάποια αλληλεπίδραση μεταξύ φυλής και περιβάλλοντος. Το νέο αυτό στοιχείο είναι πνευματικό και ίσως βρεθεί στη μυθολογία, αφού στους μεγάλους μύθους της ανθρωπότητας έχουμε αποθησαυρισμένη εμπειρία της πορείας του ανθρώπου. 


Ας δούμε ένα παράδειγμα Απάντησης σε Πρόκληση... Οι ιδρυτές του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη είναι αυτοί που αντιμετωπίζουν την πίεση της θάλασσας και γίνονται θαλασσοκράτορες και δημιουργούν τον δικό τους σημαντικό πολιτισμό. ...Ο αρχαίος κλασικός ελληνικός πολιτισμός δεχεται τη μεγαλύτερη παρόρμηση όχι από την εύφορη Βοιωτία, αλλά από την άγονη Αττική... 


Φυσικά η πιο σημαντική πρόκληση είναι αυτή των πολεμικών συμφορών, των καταπιέσεων και της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο... Από την Απάντηση σε αυτά τα δύσκολα θα κριθεί το παρόν και το μέλλον των κοινωνιών.