Πέμπτη 25 Φεβρουαρίου 2016

Ιωάννης Βελισσαρίου Ήρωας των Ηρώων της Απελευθέρωσης Ιωαννίνων και των Βαλκανικών Πολέμων (1912 - 1913)


Καλότυχοι ο νεκρο πο λησμοννε
τν πίκρια τς ζως. ντας βυθίσει
λιος κα τ σούρουπο κλουθήσει,
μν τος κλας, καημός σου σος κα νναι.
Τέτοιαν ρα ο ψυχς διψον κα πνε
στς λησμονις τν κρουσταλλένια βρύση·
μ βορκος τ νεράκι θ μαυρίσει,
στάξει γι᾿ ατς δάκρυ θε γαπνε….
Από το σονέτο «Λήθη» του Λορέντζου Μαβίλη (Ιθάκη 1860  - Δρίσκος Ιωαννίνων 1912)

Στις 13 Ιουλίου 1913 ο μέγας ήρωας των Βαλκανικών πολέμων Ταγματάρχης Ιωάννης Βελισσαρίου πέφτει ένδοξα στο θρυλικό ύψωμα 1.378 στην τελευταία μάχη του ελληνοβουλγαρικού πολέμου (Β΄ Βαλκανικού πολέμου), που διεξήχθη στα στενά της Κρέσνας και στην Άνω Τζουμαγιά, εκεί όπου αποδεκατίστηκε το 9ο Τάγμα Ευζώνων του Βελλισαρίου, το 8ο Τάγμα του Ιατρίδη και το Τάγμα Κρητών πολεμιστών του Γ. Κολοκοτρώνη. Εκεί, επίσης, φονεύθηκε ο υπερασπιστής των Ιωαννίνων, υπολοχαγός και κατάσκοπος του Ηπειρωτικού Κομιτάτου Κων/νος Τσιριγώτης, ο επονομαζόμενος Άραχθος.

Διαβάζοντας για τον Ιωάννη Βελισσαρίου έμεινα συνεπαρμένη από την ακέραιη και γενναία φιγούρα του λαμπρού ήρωα, ο οποίος γεννήθηκε με ευγενική ψυχή, την οποία και καλλιέργησε με τα γράμματα και την ανύψωσε σε δυσθεώρητα, για τους κοινούς θνητούς, ύψη με τα πολεμικά του ανδραγαθήματα. Ο «Μαύρος Καβαλάρης», όπως τον αποκαλούσαν,  αποτελεί πρότυπο καλού και αγαθού ανδρός, έτσι όπως πρόσταζε ο αρχαίος ελληνικός κώδικας τιμής. Η καλοκαγαθία του αγκάλιαζε τους συντρόφους του στις μάχες και έτρεπε σε άτακτη φυγή τον εχθρό. Ήταν λες και αναπήδησε από τις σελίδες του έπους της Ιλιάδος, ένας συνδυασμός Οδυσσέα και Αχιλλέα σε πραγματικές γιγαντομαχίες, όπως αυτές που περιγράφει ο Όμηρος κατά τον Τρωικό πόλεμο.



Με καταγωγή από την Κύμη της Εύβοιας, ο Βελισσαρίου γεννιέται στις 26 Νοεμβρίου 1861 στο Πλοέστι της Ρουμανίας. Γαλουχείται με την ελληνική παιδεία και εμπνέεται από τα επαναστατικά συγγράμματα του Ρήγα Βελεστινλή. Θέλει να καταταγεί εθελοντής στον ελληνικό στρατό σε ηλικία 16 ετών αλλά λόγω του νεαρού(!) της ηλικίας του απορρίπτεται. Για καλό του όμως, αφού πηγαίνει στην Αίγυπτο και σπουδάζει για τρία χρόνια στο Γαλλικό Κολλέγιο. Η ευρυμάθειά του τον έκανε ευρύτερα γνωστό στους στρατιωτικούς κύκλους αφού ήταν ο μόνος που ξενάγησε μια ομάδα Γερμανών αξιωματικών, που επισκέφθηκε την Αθήνα το 1890, μιλώντας στα γερμανικά για αρχαιολογικά θέματα, έτσι ώστε να νομίσουν οι ξένοι ότι ήταν καθηγητής αρχαιολογίας!  Όσοι τον γνώριζαν τον θαύμαζαν για την ηθικότητα και τιμιότητά του, τις διοικητικές του ικανότητες και τη στρατιωτική του μεγαλοφυϊα. Η ορμητικότητά του συνδυαζόταν με τη σωφροσύνη και την πατρική μέριμνα προς τους στρατιώτες του.

(Στη φωτογραφία εικονίζονται ο Α. Σαπουτζάκης και ο Ι. Βελισσαρίου)

Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στο στρατό από τον πόλεμο του 1897, γνωστό στην ελληνική βιβλιογραφία ως ατυχή πόλεμο, και κατάφερε στη μάχη της Φούρκας με τον Λόχο του να μπερδέψει τον  Τούρκο διοικητή, ο οποίος νόμιζε ότι είχε να αντιμετωπίσει δύναμη ταξιαρχίας! Στον Α’ Βαλκανικό πόλεμο κατά της Τουρκίας, ο Βελισσαρίου, διοικητής του 3ου Τάγματος του 4ου Συντάγματος Πεζικού, βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης του Σαρανταπόρου. Παρά την ευτυχή έκβαση της μάχης δημιουργήθηκε ένα επεισόδιο μεταξύ του Βελισσαρίου και του άλλου Έλληνα γίγαντα, του Ι. Παπακυριαζή, ο οποίος ήταν διοικητής του 4ου Συντάγματος και σύγγαμπρος του Βελισσαρίου. Μετά την παρεξήγηση ο Βελισσαρίου άλλαξε Σύνταγμα και τέθηκε επικεφαλής του 9ου Τάγματος Ευζώνων του 1/38 Συντάγματος (δηλαδή 1ο  Σύνταγμα Ευζώνων ή 38ο Σύνταγμα Πεζικού). Το Σύνταγμα αυτό είχε άλλα δύο Τάγματα:  το 8ο Τάγμα Ευζώνων με ταγματάρχη τον Ιατρίδη και το ανεξάρτητο Τάγμα των Κρητικών με ταγματάρχη τον Γ. Κολοκοτρώνη, εγγονό του Γέρου του Μωριά!



Στη γενναιότητα και διορατικότητα του Ι. Βελισσαρίου χρωστά η Ήπειρος την απελευθέρωσή της. Φυσικά υπήρξαν και άλλοι υπέρ-ήρωες στον αγώνα της Ηπείρου, που έδωσαν όχι μόνο τη δική τους ζωή, αλλά και αυτή των γονιών και αδελφών των(!), όπως ο Νικολάκης Εφέντη, λοχαγός Μηχανικού του Οθωμανικού στρατού, επιτηρητής των οχυρών Μπιζανίου, της λεγομένης …Σκύλλας και κατάσκοπος των Ελλήνων. 



Οι μάχες του Μπιζανίου υπήρξαν από τις αγριότερες των Βαλκανικών Πολέμων! Δύο μήνες ήταν οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις καθηλωμένες στο Μπιζάνι. Καθοριστική υπήρξε για την απελευθέρωση της Ηπείρου η κατάληψη του οχυρού από τα Ευζωνικά Τάγματα. Με θυελλώδη εξόρμηση στις 19 Φεβρουαρίου οι Εύζωνοι του Βελισσάρη έφτασαν μέχρι το χωριό Άγιο Ιωάννη, που απέχει δύο χιλιόμετρα από τους στρατώνες πυροβολικού της πόλης των Ιωαννίνων. Η κίνηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τον πανικό των Τούρκων και την αποστολή τουρκικής αντιπροσωπείας από τον Εσσάτ Πασά για την άνευ όρων παράδοση της πόλης, ενώ τα ελληνικά στρατεύματα ήταν ακόμη στα υψώματα και δεν είχαν κατέβει στην πεδιάδα!



Ο λαβών μέρος στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων ως Διοικητής Λόχου του Τάγματος Βελισσαρίου, Αντ/ρχης Αθανάσιος Καζανάς περιέγραψε λεπτομερώς τις δύσκολες μέρες στον δημοσιογράφο Βασίλη Κονιτσιώτη, ο οποίος διέσωσε την μαρτυρία του και τη δημοσίευσε στο διαδικτυακό site των αποφοίτων της  Ζωσιμαίας Σχολής www.zosimaia.gr

«Το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων διατάχθηκε να αποσπαστεί στην 6η Μεραρχία και να κατέλθει στο Εμίν Αγά για να αποτελέσει ιδία φάλαγγα μαζί με άλλα τμήματα του στρατεύματος.  Το ψύχος ήταν τόσο δριμύ, ώστε οι οφθαλμοί των στρατιωτών είχαν κοκκινίσει, οι ρώθωνες έτρεχαν και οι μύστακες εκρυσταλλούντο. Αφού κατήλθαμε στα Πεστά διανυκτερεύσαμε και την πρωίαν της επομένης, 19ης του μηνός, φθάσαμε στο Εμίν – Αγά. Την ώρα εκείνη παρουσιάστηκε ο ποιητής Ματσούκας, ο οποίος ήθελε να μοιράσει στους οπλίτες σταφίδες και κονιάκ. Αυτό προξένησε κακή εντύπωση στον Διοικητή του Τάγματος Βελισσαρίου, ο οποίος εμπόδισε τη διανομή λέγοντας πως έτσι διασπείρεται η αταξία στο στράτευμα και ότι τα είδη αυτά προσφέρονται από το Σύνταγμα σε ώρες αναπαύσεως και όχι σε ώρες μάχης(!)


»Καταλάβαμε την Τσούκα και το οχυρό του Αγίου Νικολάου. Μετά από τη νικηφόρα εκείνη μάχη το Σύνταγμα με αναπεπταμένη τη σημαία προήλασε στο χωριό Ραψίστα (σημ. Πεδινή). Προ των υψωμάτων της Ραψίστας ο ταγματάρχης Βελισσαρίου έκαμψε δεξιά της οδού έφιππος και μετ ‘ ολίγον διέταξε εμέ, να τον ακολουθήσω με τον λόχο μου… Στο χωριό Άγιος Ιωάννης, έξω από τα Γιάννενα, απεκόψαμε όλες τις τηλεφωνικές και τηλεγραφικές γραμμές μεταξύ Ιωαννίνων και Μπιζανίου και βαδίσαμε προς την πολη…! Στις 10 το βράδυ της 20ης Φεβρουαρίου παρατήρησα φώτα κινούμενα προς την κατεύθυνσή μας. Διακρίναμε μια άμαξα με λευκήν σημαίαν.  Εσύρετο από τρεις ίππους με έφιππους [Τούρκους] στρατιώτες που κρατούσαν φανούς… Ήταν η αντιπροσωπεία του Εσσατ πασά μαζί με τον ορθόδοξο Πρωτοσύγκελο Γερβάσιο που βρισκόταν μέσα στην άμαξα. Όλοι για έναν σκοπό: την άνευ όρων παράδοση των φρουρίων Μπιζανίου, Καστρίτης και Ιωαννίνων!  Μαζί με αιχμαλώτους Τούρκους 33,000 τον αριθμό… Ο ταγματάρχης Βελισσαρίου για να δείξει στους Τούρκους αξιωματικούς ότι ήδη ο ελληνικός στρατός έφθασε προ των πυλών των Ιωαννίνων διέταξε τον λοχαγό Κωστούλη: “Κύριε Λοχαγέ να διατάξεις να ανοίξει στην πεδιάδα η γραμμή μας ίνα διέλθωμε μετά της επιτροπής της παραδόσεως των Ιωαννίνων”. Ο λοχαγός, οξυδερκής, αντελήφθη τον υπαινιγμό του Διοικητού του Τάγματος και ετοιμόλογα απάντησε: “Διέταξα ήδη, κύριε Διοικητά να ανοίξωσιν όλαι αι γραμμάι”! Έδωσε την απάντηση αυτή μολονότι γνώριζε ότι ουδείς Έλληνας στρατιώτης ευρίσκετο στην πεδιάδα των Ιωαννίνων. Μετά τον διάλογο αυτόν ο Βελισσάρης ανεχώρησε για Εμίν – Αγά μαζί με την επιτροπή παραδόσεως, προς συνάντηση του Γενικού Αρχηγού Κωνσταντίνου. Εκείνος χαιρετίζοντάς τον του είπε: “Καλώς τον Γιάννη” και κατόπιν χαμηλοφώνως πρόσθεσε: “Θέλεις φίλημα, αλλά θέλεις και δέσιμο’! υπαινισσόμενος το παράτολμο του εγχειρήματος του Βελισσαρίου. Όλα αυτά έλαβαν χώρα κατά τη νύχτα της 20ης προς την 21η Φβρουαρίου 1913…»!  

Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2016

Εθνομάρτυρας Νικολάκη Εφέντη και Απελευθέρωση των Ιωαννίνων, 21 Φεβρουαρίου 1913


Πάλε ξυπνάει τῆς ἄνοιξης τ᾿ ἀγέρι 
στὴν πλάση μυστικῆς ἀγάπης γλύκα,
 
σὰν νύφ᾿ ἡ γῆ, πὄχει ἄμετρα ἄνθη προίκα,
 
λάμπει ἐνῶ σβηέται τῆς αὐγῆς τ᾿ ἀστέρι…
(Από το σονέτο Πατρίδα του Λορέντζου Μαβίλη, Ιθάκη 1860 – Δρίσκος 1912).

Ο ρομαντικός και πατριώτης ποιητής Λορέντζος Μαβίλης είναι ήρωας του Α’ Βαλκανικού πολέμου. Σκοτώθηκε στη Μάχη του Δρίσκου τον Νοέμβριο 1912 όταν πολεμούσε ως λοχαγός μαζί με το Σώμα των Γαριβαλδινών Ερυθροχιτώνων (εθελοντών Ιταλών και Ελλήνων μαχητών) στο μέτωπο της Ηπείρου.  «Πατρίδα μου σηκώσου!  Ας λάμψει πάλι στον αιθέρα ψηλά το μέτωπό σου…» προστάζει ο ποιητής!



Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής και κυρίως τις «Αναμνήσεις» του Γιαννιώτη Αθανασίου Τσεκούρα, μυημένου στον απελευθερωτικό αγώνα και πρωταγωνιστή σε σύγχρονα και καίριας σημασίας γεγονότα, τον Λορέντζο Μαβίλη και τους Γαριβαλδινούς τους έφαγε η «Σκύλλα». Πρόκειται για το οχυρό του Μπιζανίου που είχε κατασκευαστεί σε καλά κρυμμένη τοποθεσία, φύσει και θέσει οχυρά, από τη γερμανική οργανωτική αποστολή του τουρκικού στρατού με επικεφαλής τον φον Γκόλτς και είχε καθηλώσει την Ελληνική Στρατιά επί δύο μήνες στο Μπιζάνι, αφού είχε προηγουμένως απελευθερώσει την Φιλιππιάδα και την Πρέβεζα.  Κατά την περιγραφή του Αθ. Τσεκούρα «η Σκύλλα η Μπιζανίτικη ήταν τέρας με δώδεκα ποδάρια και έξι κεφάλια και μάλιστα αθέατα. Ήταν άσαρκη όμως έτρωγε σάρκες. Δεν είχε ψυχή. Ήταν άψυχη, κατάκρυα, παγερή. Έστελνε όμως αράδα ανθρώπινες ψυχές στον άλλο κόσμο. Δεν αλύχταγε σαν τις σκύλες της γνωστές μας.  Μονάχα μούγκριζε σαν μπουμπουνητό και ξέρναγε φωτιά και καυτό σίδερο, που έκανε στάχτη εκείνον που θα τολμούσε να ζυγώσει στη φωλιά της … Τα κανόνια ήταν πολλά, όσα και μια πυροβολαρχία και όλα τους ταχυβόλα, τα πιο τέλεια κανόνια της εποχής εκείνης. Η Σκύλλα ήταν κρυμμένη αριστοτεχνικά σε τόπο καραούλι. Αγνάντευε από τη φωλιά της ολόκληρο σχεδόν το αριστερό του Μπιζανίτικου τοπίου, καθώς ερχόμαστε από τα Ιωάννινα, εκείνο που απλώνεται προς τα Καστανοχώρια… Δύο γερές αβάντες είχε το οχυρό του Μπιζανίου: την κρυψώνα του και την κασίδα του μπιζανίτικου τοπίου με την απέναντί του Τσούκα.  Κασιδιάρικο από κλαριά και έρημο από βράχια, το Μπιζάνι έκανε πολύ καλή αβάντα στη δουλειά της Σκύλλας… Κατόρθωνε να εξολοθρεύει χωρίς να εξολοθρεύεται. Έφαγε πολλά ελληνικά κορμιά το 1912 - 1913 προτού ξεπατωθεί από τους δικούς μας. Αυτή καθήλωσε το δρόμο του Στρατού μας για τα Γιάννενα. Δίχως αυτή οι Τούρκοι θα ήταν χαμένοι από νωρίς».



Συνεργάτης του φον Γκολτς κατά την κατασκευή των οχυρών του Μπιζανίου ήταν και ένας αξιωματικός του τουρκικού στρατού, ο Μικρασιάτης Έλληνας στην καταγωγή, την πίστη και τη συνείδηση, Νικολάκη(ς) Εφέντη. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες το ελληνικό όνομά του ήταν Νικόλαος Μιζαντζιόγλου. Ο Νικολάκη γεννήθηκε στην Άγκυρα, όπου διέμεναν οι γονείς του και οι πέντε αδελφές του.  Τελείωσε το Ζωγράφειο Γυμνάσιο στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια σπούδασε στη Σχολή Μηχανικού στο Μόναχο. Στα Γιάννενα υπηρετούσε ως Λοχαγός Μηχανικού στον τουρκικό στρατό (αξιωματικός του Βεχήπ μπέη) και ανέλαβε τη συντήρηση των οχυρών του Μπιζανίου όταν απεχώρησε ο Γκολτς. Το ελληνικό Στρατηγείο με αρχιστράτηγο τον Διάδοχο Κωνσταντίνο και έδρα το χάνι Εμίν Αγά έδινε στα μέσα του Ιανουαρίου 1913 εντολή στις  ελληνικές μυστικές υπηρεσίες (ναι, υπάρχουν και τέτοιες!) να εξακριβώσουν που ακριβώς βρίσκονται τα ταχυβόλα «Σκύλλα». Οι άνθρωποι που προσέγγισαν τον Νικολάκη Εφέντη και έδρασαν ως κατάσκοποι ήταν ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Γερβάσιος, ο Έλληνας υποπρόξενος Νίκος Χαντέλης, ο επαγγελματίας ωρολογοποιός Αθανάσιος Τσεκούρας  και ο πρόξενος στο Γαλλικό Προξενείο Ιωάννης Λάππας, όλοι μέλη του Ηπειρωτικού Κομιτάτου.  Στην αρχή έπεσε η πρόταση να προσεγγίσουν τον Παπανικόλα από το Μπαρκμάδι για να συγκεντρώσει πληροφορίες για το οχυρό. Όμως ο Τσεκούρας αντιπρότεινε μια φυσιογνωμία που γνώριζε από μέσα τα στρατιωτικά – επιτελικά μυστικά: τον Αξιωματικό του τουρκικού στρατού Νικολάκ Εφέντη!



Στο σημείο αυτό ας μου επιτραπεί ένα παρένθετο θέμα, αυτό του Ηπειρωτικού Κομιτάτου.  Για το σκοπό της απελευθέρωσης της Ηπείρου είχε συσταθεί από το 1906 στην Αθήνα η μυστική Ηπειρωτική Εταιρεία, γνωστή και ως Ηπειρωτικό Κομιτάτο.  Ήταν τότε που, θορυβημένοι από τη Ρουμανική, Αλβανική και Ιταλική προπαγάνδα που ευνοούσε και τους Τούρκους, οι Ηπειρώτες αποφάσισαν να αντιδράσουν δυναμικά. Με αρχηγό τον Υπομοίραρχο Σπύρο Σπυρομήλιο με καταγωγή από την Χειμάρρα και με τη συμμετοχή εξεχόντων Ηπειρωτών, οι περισσότεροι των οποίων ήταν Αξιωματικοί, ιδρύθηκε το Ηπειρωτικό Κομιτάτο και συγκροτήθηκαν οι Διευθύνσεις Αργυροκάστρου, Πρεβέζης, Ιωαννίνων με σημαντικότερη δράση της Α’ Διεύθυνσης Ιωαννίνων.


 Η Ηπειρωτική Εταιρεία συνεργαζόταν με το Ελληνικό Προξενείο των Ιωαννίνων και στελέχωνε ομάδες σε όλη την Ήπειρο, τις οποίες εξόπλιζε μυστικά, κυρίως, μέσω της λίμνης Παμβώτιδας. Ο οπλισμός που διακινήθηκε προς τις ομάδες αυτές ανήλθε σε  περίπου 2500 όπλα. Το 1906 τοποθετείται ως γραμματέας στο Ελληνικό Προξενείο Ιωαννίνων ο υπολοχαγός πεζικού Κων/νος Τσιριγώτης. Για το κοινό η ταυτότητά του ήταν άγνωστη. Με την ιδιότητα του υπαλλήλου του προξενείου υιοθέτησε το όνομα Κ. Τσαρόπουλος, ενώ για τις Μυστικές Υπηρεσίες ήταν ο «Άραχθος». Ανέπτυξε μεγάλη δράση και οργάνωσε ένοπλες ομάδες αριθμού 500 ατόμων. Κατά την απελευθέρωση της πόλεως, έκπληκτοι οι Γιαννιώτες αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Ταγματάρχη Κ. Τσιριγώτη τον «υπάλληλο» Κ. Τσαρόπουλο. Πρόκειται για έναν ακόμη υπέρ-ήρωα πατριώτη που σκοτώθηκε, όπως και ο ήρωας Ιωάννης Βελισσαρίου , στα στενά της Κρέσνας στην Ανατολική Ρωμυλία, αγωνιζόμενοι και οι δύο εναντίον των Βουλγάρων στον Β’ Βαλκανικό πόλεμο,  λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση των τόσο αγαπημένων τους Ιωαννίνων…



Ας ξαναγυρίσουμε, όμως, στον «νέον τριαντάρη, μαυρομάτη λεπτοκαμωμένο, απόμακρο και απρόσιτο» Νικ. Εφέντη.  Στον  Αθ. Τσεκούρα  ανατέθηκε η αποστολή να τον πλησιάσει και να του υπενθυμίσει την καταγωγή του και το χρέος του στην Πατρίδα με σκοπό  να δώσει στους Έλληνες το σχεδιάγραμμα του απόρθητου ως τότε Μπιζανίτικου οχυρού . Η συνάντηση με τον π. Γερβάσιο στο Δεσποτικό της Μητρόπολης Ιωαννίνων υπήρξε καταλυτική για τον Νικολάκη λόγω της βαθιάς χριστιανικής πίστης και του σεβασμού του στα πατρώα ήθη.  Ο αξιωματικός πήγε στο Μπιζάνι και μέσα σε οχτώ μέρες έφερε τα σχέδια του οχυρού, τα οποία επεξεργάστηκε στο σπίτι του Γιαννάκη Λάππα. Στο Ελληνικό Στρατηγείο ταξίδεψε το λεπτομερές σχεδιάγραμμα με τα απόρρητα μυστικά κρυμμένο μέσα στη στρωματιά από το σαμάρι ενός γαϊδάρου.  Άνθρωπος του Κομιτάτου το παρέδωσε στον αρχηγό των ανταρτικών ομάδων, Μαλάμο, και εκείνος στο Στρατηγείο.

Η ανταπόκριση του Στρατηγείου ήταν άμεση. Η Σκύλλα χτυπιέται αλύπητα, παραλύει, βουβαίνεται. Το αριστερό του οχυρού του Μπιζανίου από τα Καστανοχώρια, εκεί που δεν μπορούσε άνθρωπος να ξεμυτίσει, ελευθερώνεται! Όταν ο Ν. Εφέντη ρώτησε το Επιτελείο αν επιθυμούν να λιποτακτήσει, η απάντηση ήταν αρνητική για να συνεχίσει αυτός ο υπέροχος πατριώτης να τους δίνει πληροφορίες. Και πράγματι ο Νικολάκη απτόητος συνεχίζει να τους υποδεικνύει το δρόμο για τη νίκη. Συγκεκριμένα τους τόνισε ότι ο ελληνικός στρατός δεν πρέπει να επιτεθεί από το αριστερό των Τούρκων. Τα Γιάννενα θα έπεφταν μόνο με χτύπημα από τα δεξιά του τουρκικού στρατού, πράγμα που έγινε. Όταν συγκέντρωναν το στρατό τους οι δικοί μας κρυφά, από τα δεξιά των Ιωαννίνων για το μεγάλο χτύπημα, το μεγάλο γιουρούσι, που θα γινόταν την αυγή της 20ης Φεβρουαρίου 1913, σκότωναν ακόμη και τα σκυλιά για να μην αλυχτούν τη νύχτα και μυριστούν τίποτε οι Τούρκοι!



Ενώ τα Γιάννενα απελευθερώθηκαν και ξεκίνησε η ανταλλαγή των αιχμαλώτων, ο αρχιστράτηγος βασιλιάς Κωνσταντίνος ρώτησε τον Εφέντη τι θέλει για ανταπόδοση της μεγάλης του προσφοράς. Εκείνος θέλησε μόνο να γυρίσει στη Σμύρνη και να βρει τους συγγενείς του και φυσικά να μείνει μυστική η αποστολή του. Δυστυχώς όμως το όνομά του κάποιος που ήξερε το «σφύριξε» σε έναν δημοσιογράφο και δημοσιεύτηκε η δράση του στην εφημερίδα «Πατρίς». Οι Τούρκοι τον συνέλαβαν μόλις πάτησε το πόδι του στη Σμύρνη ως αξιωματικός αιχμάλωτος πολέμου και τον εκτέλεσαν αφού τον βασάνισαν φρικτά. Δυστυχώς την ίδια κακή τύχη είχαν οι γονείς του και οι πέντε αδελφές του…


Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου 2016

Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός (1757 -1798) και Επαναστατικό Όραμα


«Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούμελην, την Μικράν Ασίαν, τας Μεσογείους Νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό τη δυσφορώτατην τυραννίαν του οθωμανικού δεσποτισμού, ή εβιάσθησαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια δια να γλιτώσουν από τον βαρύν ζυγόν, όλοι λέγω, χωρίς κανέναν ξεχωρισμόν θρησκείας (επειδή όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου), στοχαζόμενοι ότι ο τύραννος επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθέστατους αυλικούς, λησμόνησε και καταφρόνησε την ανθρωπότητα και το πλέον ωραιότερο βασίλειο του κόσμου, [η Ελλάς] που εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατάντησε εις μια βδελυρή αναρχία τόσο, ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε δια τη ζωή του, μήτε δια την τιμή του, μήτε δια τα υποστατικά του. Ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίμιος πολίτης κινδυνεύει κάθε στιγμή να γίνει ελεεινή θυσία των τοποτηρητών και ανάξιων μεγιστάνων των τυράννων ή των κακότροπων μιμητών του…» Πρόκειται για το προοίμιο του έργου «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» (1797)  του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού).



Στα Άρθρα 1 και 2 ο Ρήγας γράφει: «Ο σκοπός οπού απ’ αρχής οι άνθρωποι εσυμμαζώχθησαν από τα δάση δια να κοτοικήσουν όλοι μαζί χώρας και πόλεις είναι δια να συμβοηθώνται και να ζώσιν ευτυχισμένοι και όχι να συναντιτρώγωνται ή να ρουφά το αίμα ο ένας του αλλουνού…. Τα Φυσικά Δικαιώματα είναι να είμαστε όλοι ίσοι, και όχι ο ένας ανώτερος του άλλου. Να είμαστε ελεύθεροι, και όχι ο ένας σκλάβος του άλλου. Να είμαστε σίγουροι για τη ζωή μας και τα κτήματα οπού έχουμε κανένας να μην μπορεί να μας τα αγγίξει, αλλά να είναι δικά μας και των κληρονόμων μας…».

Το Πολιτικό Σύνταγμα του Ρήγα μαζί με το εγερτήριο άσμα «Θούριος» είναι τα επαναστατικά κείμενα που πυροδότησαν την αντίδραση των συντηρητικών δυνάμεων της εποχής εκείνης και οδήγησαν στη σύλληψη από τις αυστριακές αρχές του Ρήγα και των συνοδοιπόρων του και στη συνέχεια την άδικη και βάναυση εκτέλεσή τους από τις οθωμανικές αρχές στον πύργο Νεμπόισα (Небојша) στο Βελιγράδι  στις 24 Ιουνίου του 1798. Αξίζει να μνημονεύσουμε τα ονόματα των συντρόφων του Ρήγα που στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους τα έριξαν στον Δούναβη. Πρόκειται για τους: Ευστράτιο Αργέντη (31 ετών, έμπορο από τη Χίο), Δημήτριο Νικολίδη (32 ετών, γιατρό από τα Ιωάννινα), Αντώνιο Κορωνιό (27 ετών, έμπορο και λόγιο από τη Χίο, μεταφραστή του βουκολικού ειδυλλίου του Gesner σχετικά με τον έρωτα δύο νέων από τα Κύθηρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις, που συμπεριέλαβε ο Ρήγας στον  «Ηθικό Τρίποδα» ), Ιωάννη Καρατζά (31 ετών, λόγιο από τη Λευκωσία Κύπρου), Θεοχάρη Γεωργίου Τουρούντζια (22 ετών, έμπορος από τη Σιάτιστα), Ιωάννη Εμμανουήλ (24 ετών, φοιτητής ιατρικής από την Καστοριά) και Παναγιώτη Εμμανουήλ (22 ετών, αδελφός του προηγούμενου, υπάλληλος του Αργέντη).  Στο Βελιγράδι υπάρχει προτομή του Ρήγα και οδός με το όνομα Riga od Fere.  

Ο λόγιος, έμπορος και πολιτικός Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε στο Βελεστίνο του Βόλου (αρχαίες Φέρες) το 1757 από εύπορη οικογένεια. Από τη νεανική του ζωή είναι γνωστά όσα αναφέρει ο ίδιος στην «Επιπεδογραφία της Φεράς νυν λεγομένης Βελεστίνος, στο 4ο φύλλο της 12φυλλης «Χάρτας της Ελλάδος» που είναι και ένας ύμνος στη γενέτειρά του. Το όνομα του πατέρα του ήταν Κυρίτζης, όνομα συνηθισμένο της περιοχής που διατηρείται ως σήμερα. Η σύντομη ζωή του ήταν γεμάτη δημιουργική ένταση και πολλές περιπέτειες ανά τα Βαλκάνια, τότε που η Χερσόνησος του Αίμου ήταν ένας ενιαίος χώρος με κυρίαρχη lingua franca την ελληνική γλώσσα και οι οσποδάροι – ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας (σημ. Ρουμανίας) ήταν ελληνικής – φαναριώτικης καταγωγής και παιδείας.  Οι σπουδές του Ρήγα ξεκίνησαν στη φημισμένη Σχολή της Ζαγοράς, η οποία χάρη στις ενέργειες του πατριάρχη Καλλινίκου του Γ’ (ή Δ’, 1713 – 1791) και του εμπόρου Ιωάννη Πρίγγου είχε αναδειχθεί σε σημαντικό πνευματικό κέντρο της Θεσσαλίας, και συνεχίστηκαν στο παρακείμενο σχολείο του Κισσού. Στη συνέχεια ο Ρήγας πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου χρημάτισε γραμματέας του Αλέξανδρου Υψηλάντη και είχε την ευκαιρία να συγχρωτισθεί με τη φαναριώτικη κοινωνία και να διευρύνει τις γνώσεις του.  Η επαφή του, μετέπειτα, στο Βουκουρέστι, με τον κύκλο του Φαναριώτη Δημητρίου Καταρτζή υπήρξε αποφασιστικής σημασίας παράγοντας για τον προσανατολισμό της σκέψης του. Εκεί γνωρίστηκε με σημαντικούς εκφραστές των ιδεωδών του Διαφωτισμού, ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν ο Νεόφυτος Δούκας, ο Παναγιώτης Κοδρικάς, οι Δημητριείς (Δ. Φιλιππίδης και Γρ. Κωνσταντάς) ο Κων. Σταμάτης και ο Αθανάσιος Χριστόπουλος που τον επηρέασαν ώστε να εκδώσει, σύμφωνα με το πνεύμα του Εγκυκλοπαιδισμού της εποχής, ένα corpus επιστημονικών, λογοτεχνικών και πολιτικών κειμένων προς όφελος των ομογενών του. Καθοριστική επίδραση πάνω του είχε η προσωπικότητα του Ιώσηπου Μοισιόδακα, τον οποίο απομνημονεύει σε σημείωση της Χάρτας του.



Λόγω της μόρφωσής του και της γνώσης ξένων γλωσσών ο Ρήγας αναρριχήθηκε σε υψηλόβαθμες θέσεις δίπλα σε ανθρώπους ισχυρούς, όπως τον σκληρό ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαο Μαυρογένη, τον ελληνικής καταγωγής βαρώνο ντε Laggefeld (Χριστόδουλο Κιρλιάνο) κ.ά.  Ως συνοδός – γραμματέας του Κιρλιάνου ο Ρήγας επισκέφθηκε στα 1790 το enfant gate  της αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Μόνο που ο βαρώνος δεν ήταν και τόσο comme il faut και δεν έδωσε στον Ρήγα τον μισθό των 960 τάλιρων για τους οχτώ μήνες που ήταν στην υπηρεσία του, με αποτέλεσμα να βρεθούν αντίδικοι στα δικαστήρια.  Όπως παραδέχτηκε ο Ρήγας για το αφεντικό του, «αυτός είναι σαν ρίνη (λίμα) του Αισώπου στο σιδεράδικο, που όποιος τη γλείφει τρώει τη γλώσσα του»(!)

Η  Μολδοβλαχία, λόγω της ημιαυτονομίας της ήταν ευνοϊκός τόπος για τους Έλληνες και το Βουκουρέστι ήταν η έδρα των Μουσών. Όπως μας αναφέρει ο συνεργάτης και βιογράφος του Ρήγα Χριστόφορος Περραιβός, «η Δακία ήν τόπος ελεύθερος και αρμόδιος προς ανάπτυξιν των ιδεών του, το μόνον άσυλο των ελευθεροφρόνων Ελλήνων: Ιώσηπο Μοισιόδακα, Λάμπρο Φωτιάδη, Δημ. Καταρτζή, Μανασσή Ηλιάδη, Παναγιώτη Κοδρικά, Δανιήλ Φιλιππίδη». Επίσης ο Περραιβός περιγράφει τον Ρήγα: «Είχε ανάστημα μεσαίον, λεμαυχένα παχύν, πρόσωπον ερυθρο-λευκόχρουν και στρογγυλόν, στόμα μεσαίον, μύστακα ξανθόν, οφθαλμούς γλαυκούς, κόμην υπομέλαιναν, ήτο καθόλου μεγαλοστρογγυλοκέφαλος και εύρωστος. Ως προς τα ψυχικά του προτερήματα, ήταν χαρίεις, νοημονέστατος, ζωηρός, ετοιμόλογος, φιλόπονος, ολιγαρκής, συμπαθής, χρησιμοποιούσε την πειθώ, δεν εσέβετο την καταγωγή αλλά τη διαγωγή του Έλληνος, ήλεγχε πολλάκις τους επί λαμπρά οικογενεία ή πόλει συμνυομένους, κακοήθεις δε όντας».



Ως φιλόλογος και επιστήμων ο Ρήγας προέβη στην έκδοση κάποιων σημαντικών συγγραμμάτων στη  Βιέννη στο περίφημο τυπογραφείο των Ελλήνων τυπογράφων και εκδοτών της πρώτης ελληνόφωνης εφημερίδας, των αδελφών Μαρκιδών Πούλιου.  Στη Βιέννη ο Ρήγας πραγματοποιεί και ολοκληρώνει το εκδοτικό του έργο: στα 1790 εκδίδει το «Φυσικής Απάνθισμα», έργο επιστημονικό – φυσιολογίας και το «Σχολείο των ντελικάτων εραστών», λογοτεχνικό κείμενο με ηθικοπλαστικό χαρακτήρα γιατί, όπως λέει ο ίδιος ο Ρήγας: «ο έρωτας οδηγεί στην υπανδρείαν που είναι μυστήριον».




Στα 1796- 1797 στη Βιέννη ο Ρήγας τυπώνει τα πολιτικά και επαναστατικά του έργα. Στις Χάρτες του απεικονίζει ως εθνικό και επαναστατικό σύμβολο το ρόπαλο του Ηρακλή. Γράφει ο Ρήγας στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» : «η Σημαία οπού βάνεται εις τα μπαϊράκια και παντιέρες της Ελληνικής Δημοκρατίας είναι έν ρόπαλον του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς επάνω. Τα δε μπαϊράκια και οι παντιέρες είναι τρίχροα, από μαύρον, άσπρον και κόκκινον. Το κόκκινον επάνω, το άσπρον εις την μέσην και το μαύρον κάτω. Το κόκκινο σημαίνει την αυτοκρατορική πορφύρα και αυτεξουσιότητα του ελληνικού λαού. Το εμεταχειρίζοντο οι προπάτορές μας ως ένδυμα πολέμου… Το άσπρον σημαίνει την αθωότητα της δικαίας ημών αφορμής κατά της τυραννίας.  Το μαύρον σημαίνει τον υπέρ της πατρίδος και ελευθερίας ημών θάνατον… Κάθε Έλλην ή Ελληνίς και κάθε κάτοικος της δημοκρατίας αυτής, πρέπει να φορεί εις την περικεφαλαία του ή την σκούφια του ένα παρόμοιο ρόπαλο [του Ηρακλή], γραμμένο ή κεντημένο εις άσπρο πανί ή ας είναι και από πάφιλον. Τούτο είναι το σημείον του να γνωρίζονται οι ελεύθεροι δημοκράται και ισότιμοι αδελφοί». 


Δευτέρα 15 Φεβρουαρίου 2016

Αδαμάντιος Κοραής (Σμύρνη 1748 - Παρίσι 1833) και Πολιτικό και Εκπαιδευτικό Όραμα



«Ώσπερ γαρ τελειωθέν βέλτιστον των ζώων άνθρωπος εστί, ούτω και χωρισθέν νόμου και δίκης χείριστον πάντων» Αριστ. Πολιτικά Α.

Η ελευθερία να υποτάσσεται ο άνθρωπος στην εξουσία του νόμου, ηθικού και πολιτειακού, όχι από φόβο ή ελπίδα επιβράβευσης αλλά από την κατηγορική προσταγή του ηθικού νόμου και την πίστη στην αξία του δικαίου είναι κατάκτηση του πολιτισμένου ανθρώπου.  Η πολιτική διαπαιδαγώγηση του Έθνους ή Γένους είχε ξεκινήσει με το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (18ος αι. –αιώνας των Φώτων) που παρότρυνε τον Έλληνα προς ενσυνείδητο αγώνα ενάντια στον κατακτητή αλλά και σε κάθε εγχώριο παράγοντα που νομιμοποιεί την εξουσία του! Αντιπροσωπευτικό κείμενο αυτής της ρητορικής είναι η ανυπόγραφη «Ελληνική  Νομαρχία», που ορισμένοι μελετητές αποδίδουν στον Αδαμάντιο Κοραή.



Χωρίς να είναι πολύ μακριά από εμάς, τα πολιτικά και εθνικά ιδεώδη των διανοουμένων και επαναστατών του 18ου και 19ου αι. στον ευρωπαϊκό και ελληνικό κόσμο γίνονται επίκαιρα λόγω των παρόμοιων κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών. Στην νέα εποχή των Εθνοτήτων προτεραιότητα έχει το πατριωτικό αίσθημα και η πατρίδα εμπνέει αφοσίωση. Το έθνος είναι μια πολιτιστική και ηθική πραγματικότητα, ενώ το κράτος περισσότερο μια νομική πραγματικότητα. Από τον Διαφωτισμό αναδύθηκε αυτό που σήμερα λέγεται Κοινή Γνώμη που αμφισβητεί την κληρονομική (και ελέω media) ανωτερότητα των παραδοσιακών πολιτικών ηγετικών ομάδων (ελίτ). Δίπλα στους πυρήνες της πολιτικής εξουσίας οι διαφωτιστές συγγραφείς διαμορφώνουν τη δημόσια γνώμη.



Στις ελληνικές παροικίες και στον τυπικά ελλαδικό χώρο σχηματίζονται πυρήνες αντίστασης. Οι πρώτες ιχνηλατήσεις ελληνικής ανανεωτικής σκέψης αναδεικνύουν τους Μ. Ανθρακίτη, Δαμοδό, Κατήφορο και Ν. Μαυροκορδάτο ως τους πνευματικούς προδρόμους του Διαφωτισμού. Ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Θεοτόκης και ο Ζερζούλης απαρτίζουν τους επωνύμους εκπροσώπους της πρώτης συνειδητής γενεάς του. Η δεύτερη γενεά προέρχεται από τους μαθητές του Βούλγαρη: τον Ιώσηπο Μοισιόδακα και τον Χριστ. Παμπλέκη. Την ίδια εποχή έχουμε έναν σημαντικό εκπρόσωπο του Φαναριώτικου Διαφωτισμού: τον Δημήτριο Καταρτζή. Η τρίτη γενεά  αναπτύσσεται σε όλο το εύρος του ελληνικού κόσμου και διακρίνεται σε τρεις κύκλους. Οι Γρηγόριος Κωνσταντάς, Δανιήλ Φιλιππίδης, Ρήγας Βελεστινλής, Κ. Σταμάτης (μαθητές του Μοισιόδακα και του Καταρτζή) και άλλοι λόγιοι ανήκουν στον κύκλο των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών. Η ελληνική διανόηση της Βιέννης αποτελεί προέκταση αυτής της ομάδας. Στον κύκλο του Παρισιού ανήκει ο Αδαμάντιος Κοραής και στον κύκλο των λογίων των Ιωαννίνων ο Αθανάσιος Ψαλίδας.

Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 27 Απριλίου 1748. Ο πατέρας του Ιωάννης ήταν έμπορος καταγόμενος από τη Χίο. Επίσης είχε πολιτική δράση στη Χίο και στη Σμύρνη. Η μητέρα του Διαμαντή, η Θωμαίς Ρυσίου, καταγόταν από τον λόγιο Αδαμάντιο Ρύσιο, ο οποίος κληροδότησε τη σημαντική βιβλιοθήκη του στον εγγονό του. Από την πλευρά του πατέρα του σημειώνουμε το όνομα του ιατροφιλοσόφου Αντώνιου Κοραή, του μητροπολίτη Βελιγραδίου Σωφρόνιου,  του ιερομόναχου και δασκάλου στη Χίο Κύριλλου  και του ναυτικού ιππότη Κωνσταντίνου Κοραή. Ο Αδαμάντιος Κοραής διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, όπου δίδασκε ο Ιερόθεος Δενδρινός. Την εποχή εκείνη, με την αλληλοδιδακτική μέθοδο δίδαξε τα ελληνικά και διδάχθηκε τα λατινικά από τον Berhard Keun , πάστορα του ολλανδικού προξενείου Σμύρνης.

Ο Κοραής ασχολήθηκε με το εμπόριο (Άμστερνταμ) αλλά η κλίση του ήταν τα γράμματα. Έκανε λαμπρές σπουδές στη Γαλλία (Monpellier) και σπούδασε ιατρική, φιλοσοφία, ξένες γλώσσες. Στο Παρίσι ασχολήθηκε με μεταφράσεις και εκδόσεις έργων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Από το 1800 συστηματικά εκδίδει πολλούς τόμους αρχαίων κειμένων με τη βοήθεια της χορηγίας των αδελφών Ζωσιμά. Το μεταφραστικό, πρωτότυπο και εκδοτικό έργο του (σύνολο 66 τόμοι) περιλαμβάνει την «Ελληνική Βιβλιοθήκη» (17 τόμοι) και τα «Πάρεργα» (9 τόμοι). Ο Κοραής είναι από τους σημαντικότερους φιλολόγους της Ευρώπης. Μετέφρασε επίσης έργα χριστιανικά: την «Ορθόδοξη Διδασκαλία» του μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνος κ.ά.  Έγραψε τα εγερτήρια τραγούδια «Άσμα Πολεμιστήριον», «Σάλπισμα Πολεμιστήριον», το πολιτικό κείμενο «Αδελφική Διδασκαλία» κ.ά. Ο πολιτικός φιλελευθερισμός του Κοραή έχει ως προϋπόθεση την πνευματική αναγέννηση. Το 1811 συμμετείχε στον κύκλο των διανοουμένων που ίδρυσαν το φιλολογικό περιοδικό «Λόγιος Ερμής», αρθρογραφώντας για το γλωσσικό ζήτημα. Σημαντικές για εμάς τους σύγχρονους Έλληνες είναι οι ατόφιες φιλοσοφικές, εθνικές και πολιτικές απόψεις του Κοραή, όπως τις καταγράφει στους προλόγους των εκδόσεών του,  στα «Προλεγόμενα».



Το 1826 ο Κοραής επιμελείται την έκδοση τριών έργων Στωικής φιλοσοφίας. Το «Εγχειρίδιον» του Επίκτητου, τον Πίνακα του Κέβητος και τον Ύμνο του  Κλεάνθη.  Η στωική φιλοσοφία εμπνέει τον Κοραή γιατί έχει παιδαγωγική αξία. Ως φορέας αγωγής και παιδείας του Ελληνισμού, επεδίωκε να γίνουν οι νέοι ενάρετοι και καλοί πολίτες, στήριγμα της κοινωνίας, του έθνους και του κράτους σε μια εποχή που χαρακτηριζόταν από κρίση αξιών και αναζωπύρωση παθών. Η περί «απαθείας» διδασκαλία των Στωικών άσκησε γοητεία σε εποχές που επικρατούσαν τα άγρια πάθη της φιληδονίας, πλεονεξίας, φιλαργυρίας, φιλαρχίας και διχόνοιας. Όταν μιλούμε να Απάθεια εννοούμε Μετριοπάθεια, δηλαδή αντιμετώπιση όλων των ευτυχιών και δυστυχιών της ζωής με αρετή και σύνεση. Σοφός για τους Στωικούς είναι μόνο ο ενάρετος. «Ενάρετος πολύ τοις Στωικοίς κυκλείται τ’ούνομα, ουκ όν αρχαίον».

Η παιδαγωγούσα αξία της στωικής ηθικής πέρασε και στη χριστιανική διδασκαλία. (Είναι γνωστό ότι ο Απόστολος Παύλος είχε ελληνική φιλοσοφική παιδεία και είχε ενστερνιστεί τις θέσεις των Στωικών).  Οπαδός του Ορθού Λόγου, ο Κοραής, ενδιαφέρεται για το κομμάτι εκείνο της φιλοσοφίας και της ορθοδοξίας που θα βγάλει τον Γραικό από το σκότος της δεισιδαιμονίας και της διαφθοράς και θα του εμφυτεύσει στην ψυχή τον «έμπεδον νου», νου στηριγμένο στην δικαιοσύνη αμετακινήτως με αληθινή παιδεία και όχι ψευδοπαιδεία. Όπως …προφητικά λέει ο ίδιος: «Η φαυλότητα και η δεισιδαιμονία είναι άσπονδος εχθρός της θρησκείας και του ονόματος των Γραικών και πιστός δούλος των Οθωμανών και πάντων των παρόντων και μελλόντων τυράννων…»

Στηλιτεύοντας τους άρχοντες της εποχής του ο Κοραής γράφει: «Από τους πολιτευομένους σήμερον εις αυτήν, άλλοι έδειξαν παντελή αδυναμία να συνεργήσωσι εις την αναμόρφωσιν του Γένους και άλλοι μεταχειρίζονται τη δύναμιν ως την εμεταχειρίσθησαν οι παλαιοί αλιτήριοι δημαγωγοί των Ελλήνων. Αι προς αλλήλους των σημερινών δημαγωγών διχόνοιαι ολίγον έλειψε να δουλώσωσι και δεύτερον την Ελλάδα, δουλείαν ασυγκρίτως ολεθριωτέραν της πρώτης. Εις τούτο μόνον ομονοούν, πώς να φυλάξωσι την ολίγην προς τον λαόν υπεροχήν, όση εσυγχώρει εις αυτούς ο τύραννος, αναγκαζόμενος από την κοινή των τυράννων χρεία να έχει υπαλλήλους μικρούς τυραννίσκους. Δια την φυλακή της τόσο ανόμου ταύτης υπεροχής, ήθελαν μετά χαράς υποτάξειν τους Ελληνας και δεύτερον εις τον τύραννον, αν επίστευαν, ότι δεν έμελλε να σφάξει πρώτους αυτούς… Άλλη εις αυτούς ελπίς δεν έμεινε παρά να την υποτάξουν σε κανένα χριστιανό ηγεμόνα. Και τούτο σπουδάζουν να κάνουν κάποιοι χωρίς την γνώμη του Έθνους».

Ο Κοραής παρομοιάζει τις …μαγείες των διεφθαρμένων πολιτικών με τα μάγια της Κίρκης: «Οι νέοι ούτοι μάγοι δεν αλλάζουν μόνο την έξω μορφή των ανθρώπων σε μορφή χοίρων, αλλά και την ψυχή σε ελεεινή μεταμόρφωση χοίρου. Ποιός δεν είδε ή δεν άκουσε τέτοιους ανθρωπόμορφους χοίρους, οι οποίοι προκρίνουν να κυλιούνται στον βόρβορον ως χοίροι, παρά να καταπαύσουν τις μαγείες των εχθρών της πατρίδας των;»

Στα Προλεγόμενα (1823) στο έργο του Τζεζάρε Μπεκαρία «Περί Αδικημάτων και Ποινών» ο Κοραής καλεί όλους τους Ελληνες, πλούσιους και φτωχούς,  να ενωθούν: « Ενωθείτε και εσείς με τους ζηλωτές του γένους, τους Ευεργέτες, για το όνομα και την αγάπη της κοινής ημών Πατρίδος και συνεισφέρετε  καθείς το κατά δύναμιν επειδή η Πατρίς, ευρισκομένη εις δυστυχία, δεν έχει ακόμη δημόσιο θησαυρό… Αν δεν σας κινεί εις συμπάθεια ή εντροπή η γύμνωσις της Πατρίδος ας σας κινήσει η πρόνοια των ιδίων τέκνων…»


Σάββατο 13 Φεβρουαρίου 2016

Η "Ορθόδοξος Διδασκαλία" του Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνος σε μετάφραση του 1782 από τον Αδαμάντιο Κοραή (1748 - 1833)


Οι Έλληνες και οι κληρονομιές τους … έγραφε ο Βρετανός ιστορικός Arnold Toynbee μελετώντας την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας μας. Οι Έλληνες πράγματι είμαστε κληρονόμοι μιας μεγάλης πνευματικής και πολιτιστικής παράδοσης, την οποία δεν γνωρίζουμε σχεδόν καθόλου. Και αυτό το λέω γιατί η παιδεία στα ελληνικά σχολειά είναι αφάνταστα ελλιπής. Δεν θα έπρεπε να διδάσκονται οι μύθοι του Αισώπου στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο ήδη από το Δημοτικό για να εξοικειωθεί ο μαθητής με τη γλώσσα των πατέρων του; Δεν θα έπρεπε να  είναι αναρτημένα σε κάθε τάξη ελληνικού σχολείου τα Δελφικά Παραγγέλματα που αποτελούν τις …150 εντολές της ηθικής διδασκαλίας για να έχουν μικροί και μεγάλοι ισορροπημένη ψυχολογία; Δεν θα έπρεπε να διδάσκονται τα έργα του Αδαμάντιου Κοραή; Δεν θα έπρεπε στο μάθημα των Θρησκευτικών να διδάσκεται το σύγγραμμα «Ορθόδοξος Διδασκαλία» του αοιδίμου Πλάτωνος Μητροπολίτου Μόσχας που γράφηκε τον 18ο αιώνα – Αιώνα των Φώτων με σκοπό να διαφωτίσει το έθνος και τον κλήρο γύρω από βασικά θεολογικά και ηθικά ζητήματα και εκδόθηκε σε υποδειγματική μετάφραση από τον Αδαμάντιο Κοραή;

Ο Μητροπολίτης Μόσχας Πλάτων γεννήθηκε στο Σασνίκοβο της Μόσχας και σπούδασε στο Σεμινάριο και την Ακαδημία της πόλης. Το 1757 διορίστηκε καθηγητής Ελληνικών και Ρητορικής στην Ακαδημία, καθώς και στο Σεμινάριο της Λαύρας της Αγίας Τριάδος – Αγ. Σεργίου, όπου έγινε μοναχός. Η  Μ. Αικατερίνη τον προσκάλεσε στην Αυλή της για να αναλάβει την πνευματική διαπαιδαγώγηση του διαδόχου Παύλου Πέτροβιτς. Τότε συνδέθηκε με τον Βολταίρο και τους Γάλλους Εγκυκλοπαιδιστές. Το 1775 ονομάστηκε Αρχιεπίσκοπος Μόσχας και λίγο αργότερα Μητροπολίτης. Το συγγραφικό του έργο είναι σπουδαίο. Εκτός από την «Ορθόδοξη Διδασκαλία» που είναι μια Σύνοψις της χριστιανικής θεολογίας και διδασκαλίας, έγραψε την «Ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας» (1777).


Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748 – 1833) είναι ο σπουδαιότερος Έλληνας λόγιος των νεωτέρων χρόνων. Ως αυθεντικός διανοούμενος κήρυξε την αντίδραση σε κάθε τι οπισθοδρομικό για το Γένος των Ελλήνων. Ο ίδιος ήταν και Εθνικός και Κοσμοπολίτης. Στη Γαλλία όπου έζησε και δημιούργησε, δεν έπαψε να υπηρετεί την Εθνική Ιδέα, δηλαδή την ανύψωση του πνευματικού επιπέδου των συμπατριωτών του. Ένθερμος οπαδός των ιδανικών της Γαλλικής Επανάστασης ο ίδιος ήταν συγχρόνως μαχητής της Ορθοδοξίας . Έβλεπε ότι οι Έλληνες είχαν μια ροπή προς τη δεισιδαιμονία και αυτό το καταδίκαζε. Πίστευε πως μόνο μέσα από τα αυθεντικά κείμενα της Αγίας Γραφής μπορεί να λάβει ο χριστιανός τη σωστή θεολογική κατάρτιση και την ηθική διδασκαλία. Παρότρυνε μάλιστα τους ιερείς να κηρύττουν και να εξηγούν την Αγία Γραφή μέσα στις εκκλησίες γιατί  η θρησκεία της εποχής του είχε εξέλθει από τον Λόγο. 



Ο Κοραής σε επιστολή του προς τον Μητροπολίτη Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας  έγραφε πως μόνο η διδαχή του Ευαγγελίου μπορεί αν σώσει την αυτονομία του Γένους. Στο πλαίσιο της αναβάθμισης της παιδείας του Γένους ή Εθνους θέλησε όχι μόνο να μεταφράσει το έργο του Μητροπολίτη Πλάτωνος αλλά και να κάνει μια εκτενέστατη εισαγωγή –Προδιοίκησις- που θυμίζει τα Προλεγόμενα που έγραψε στους αρχαίους συγγραφείς. Η Προδιοίκησις και τα Προλεγόμενα είναι  ατόφιες οι φιλοσοφικές, εθνικές και πολιτικές απόψεις του Κοραή.

Η πρώτη έκδοση στα ελληνικά της «Ορθόδοξης Διδασκαλίας» έγινε το 1782 στη Λειψία από τον μεταφραστή Κοραή. Μετατύπωσις, δηλαδή επανέκδοση του έργου έγινε το 1827 στην Κέρκυρα από τον Ιερομόναχο Κ. Τυπάλδο και είναι δυσεύρετη. Η τρίτη έκδοση είναι αυτή που έχουμε μέχρι σήμερα και μάλιστα και σε ψηφιακή μορφή. Πρόκειται για τη μετατύπωση του αρχικού συγγράμματος από τον Αντρέα Κορομηλά το 1836 «εν Αθήναις χάριν των φιλόμουσων και ευσεβών ομογενών».  Ο Κοραής εκφράζει την ευαρέσκειά του στον Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνα διότι το βιβλίο είναι γραμμένο με τη μέθοδο και τη σαφήνεια που αρμόζει στις υψηλές αλήθειες της θρησκείας. Το έργο του Πλάτωνος «ερευνά τας Γραφάς» και μέσα από τις πολλές παραπομπές στα κείμενα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης αποδεικνύεται η μόρφωση και η συνέπεια του ανδρός, ο οποίος δεν βγάζει από το μυαλό του αλήθειες αλλά συνοψίζει με κριτικό τρόπο τις αλήθειες των Ευαγγελίων, των Αγίων, των Προφητών, των Ψαλμών, των Πράξεων, της Αποκάλυψης…. Είμαι σίγουρη ότι αυτό το επιστημονικό πνεύμα άρεσε στον Κοραή, ο οποίος θαύμαζε την προτεσταντική θρησκεία επειδή διείσδυε στις Γραφές.

 Η  ορθόδοξη ηθική του  κοσμικού ασκητισμού προηγείται και είναι πιο ολοκληρωμένη από τις τέσσερις κύριες μορφές ασκητικού Προτεσταντισμού: Καλβινισμό,  Μεθοδισμό, Πιετισμό, Βαπτιστές. Μάλιστα ο Πιετισμός, που  αποσχίστηκε πρώτος από το καλβινιστικό κίνημα στην Αγγλία και στην Ολλανδία, διατήρησε μια σύνδεση με την Ορθοδοξία, αποκλίνοντας από αυτή με ανεπαίσθητες διαβαθμίσεις, ώσπου στο τέλος του 17ου αιώνα αφομοιώθηκε από τον Λουθηρανισμό. (Max Weber, «Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού»).

Η «Προδιοίκησις» είναι η εισαγωγή στην «Ορθόδοξη Διδασκαλία» γραμμένη από τον Κοραή: «Η πίστις, λέγει ο Απόστολος Παύλος, είναι εξ ακοής, η δε ακοή δια ρήματος Θεού. Αν δεν ακούσει ο άνθρωπος είναι αδύνατον να πιστεύσει και εντεύθεν συνάγεται η αναγκαιότης του να διδάσκεται ο χριστιανός τη θρησκεία του προ του να βαπτισθεί, ήγουν προ του να γενεί μέλος της Εκκλησίας του Χριστού. Αυτή η δια ζώσης φωνής διδασκαλία της θρησκείας ονομάζεται Κατήχησις». Ο διανοούμενος από τη Χίο αναφέρει ότι δεν υπάρχει κανένας τόσο …χυδαίος που να φαντάζεται ότι μπορεί να μάθει μια επιστήμη ή τέχνη χωρίς πρώτον να την έχει διδαχθεί. Πόσω μάλλον για την περί Θεού γνώσιν που είναι η υπερτέρα των όλων επιστημών. Μόνο η διδασκαλία είναι σύμφωνη με την πράξιν της Παλαιάς Εκκλησίας και με αυτόν τον Ορθό Λόγο.  Όταν ο Χριστός έστειλε τους μαθητές του στο κήρυγμα τους είπε να «μαθητεύσωσι πρώτον τα Έθνη και έπειτα να τα βαπτίσωσι. Ουδαμού της αποστολικής ιστορίας φαίνεται να εβάπτιζον οι Απόστολοι πριν να κατηχήσωσιν». Μάλιστα οι πρώτοι τρεις χιλιάδες που ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό μετά την Ανάληψη του Σωτήρος βαπτίστηκαν μετά από μια μακρά κατήχηση του Πέτρου. Παντού προηγείται η κατήχησις του βαπτίσματος…

Η συνήθεια να βαπτίζονται τα νήπια δεν συνεπάγεται την παύση της κατήχησης. Τουναντίον. Κατηχητής στον κατάλληλο χρόνο γινόταν  ο ανάδοχος (νονός) που είναι ο εγγυητής της ολοκλήρωσης του χριστιανού. Οι κατηχήσεις στην αρχαία εκκλησία, κατά τον Κοραή, γίνονταν από ανθρώπους λογιωτάτους.  Μετά τους Αποστόλους οι πρώτοι κατηχητές της Εκκλησίας ήταν Επίσκοποι, οι Πρεσβύτεροι και οι Διάκονοι. Και οι κατηχούμενοι χωρίζονται σε τάξεις: Ακροώμενοι και Γονυκλίνοντες. Οι μυημένοι «προ του βαπτίσματος εκπαιδεύονται στην περί του αγεννήτου γνώσι, την περί υιού μονογενούς επίγνωσιν, την περί του Αγίου Πνεύματος πληροφορία… Παιδεύεσθω, δια τι κόσμος γέγονε, δι ο Κοσμοπολίτης ο άνθρωπος».  Και αλλού: «Η λατρεία των Χριστιανών ονομάζεται λογική και το γάλα της πίστεως λογικόν…»(!)

Ο Πλάτων, Μητροπολίτης Μόσχας γράφει στο πρώτο κεφάλαιο: «Αρχή πάσης ανθρωπίνης γνώσεως είναι το να γνωρίσει τις τον εαυτόν του [αυτογνωσία]. Αν εξετάσωμεν δια της γνώσεως την ιδίαν ημών φύσιν, πληροφορούμεθα ότι ήτον αδύνατον να κτίσωμεν ημείς εαυτούς… Συμπεραίνεται αναγκαίως ότι είναι Όν άκτιστον και παντοδύναμον παρά του οποίου επλάσθημεν ημείς και τα λοιπά κτίσματα και το τοιούτον Ον είναι ο Θεός». Η συνείδηση του ανθρώπου είναι έμφυτο χάρισμα. Το ίδιο και η ψυχή, πνοή ζωής που ενεφύσησε ο Θεός στο πρόσωπο του ανθρώπου …άρσεν και θήλυ… Λέει ο συγγραφέας: «Και πόσον μέγας δεν είναι έτι και την σήμερον ο αριθμός των νόμων, των δικαστηρίων, των ψηφισμάτων, των φυλακών; Με όλον τούτο δεν εξερριζώθη η κακία, υπερβάλλει δε η δύναμις της κακίας…» Έχει άδικο;