Η "Ορθόδοξος Διδασκαλία" του Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνος σε μετάφραση του 1782 από τον Αδαμάντιο Κοραή (1748 - 1833)

Οι Έλληνες και οι κληρονομιές τους … έγραφε ο Βρετανός ιστορικός Arnold Toynbee μελετώντας την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας μας. Οι Έλληνες πράγματι είμαστε κληρονόμοι μιας μεγάλης πνευματικής και πολιτιστικής παράδοσης, την οποία δεν γνωρίζουμε σχεδόν καθόλου. Και αυτό το λέω γιατί η παιδεία στα ελληνικά σχολειά είναι αφάνταστα ελλιπής. Δεν θα έπρεπε να διδάσκονται οι μύθοι του Αισώπου στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο ήδη από το Δημοτικό για να εξοικειωθεί ο μαθητής με τη γλώσσα των πατέρων του; Δεν θα έπρεπε να  είναι αναρτημένα σε κάθε τάξη ελληνικού σχολείου τα Δελφικά Παραγγέλματα που αποτελούν τις …150 εντολές της ηθικής διδασκαλίας για να έχουν μικροί και μεγάλοι ισορροπημένη ψυχολογία; Δεν θα έπρεπε να διδάσκονται τα έργα του Αδαμάντιου Κοραή; Δεν θα έπρεπε στο μάθημα των Θρησκευτικών να διδάσκεται το σύγγραμμα «Ορθόδοξος Διδασκαλία» του αοιδίμου Πλάτωνος Μητροπολίτου Μόσχας που γράφηκε τον 18^ο αιώνα – Αιώνα των Φώτων με σκοπό να διαφωτίσει το έθνος και τον κλήρο γύρω από βασικά θεολογικά και ηθικά ζητήματα και εκδόθηκε σε υποδειγματική μετάφραση από τον Αδαμάντιο Κοραή;

Ο Μητροπολίτης Μόσχας Πλάτων γεννήθηκε στο Σασνίκοβο της Μόσχας και σπούδασε στο Σεμινάριο και την Ακαδημία της πόλης. Το 1757 διορίστηκε καθηγητής Ελληνικών και Ρητορικής στην Ακαδημία, καθώς και στο Σεμινάριο της Λαύρας της Αγίας Τριάδος – Αγ. Σεργίου, όπου έγινε μοναχός. Η  Μ. Αικατερίνη τον προσκάλεσε στην Αυλή της για να αναλάβει την πνευματική διαπαιδαγώγηση του διαδόχου Παύλου Πέτροβιτς. Τότε συνδέθηκε με τον Βολταίρο και τους Γάλλους Εγκυκλοπαιδιστές. Το 1775 ονομάστηκε Αρχιεπίσκοπος Μόσχας και λίγο αργότερα Μητροπολίτης. Το συγγραφικό του έργο είναι σπουδαίο. Εκτός από την «Ορθόδοξη Διδασκαλία» που είναι μια Σύνοψις της χριστιανικής θεολογίας και διδασκαλίας, έγραψε την «Ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας» (1777).

Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748 – 1833) είναι ο σπουδαιότερος Έλληνας λόγιος των νεωτέρων χρόνων. Ως αυθεντικός διανοούμενος κήρυξε την αντίδραση σε κάθε τι οπισθοδρομικό για το Γένος των Ελλήνων. Ο ίδιος ήταν και Εθνικός και Κοσμοπολίτης. Στη Γαλλία όπου έζησε και δημιούργησε, δεν έπαψε να υπηρετεί την Εθνική Ιδέα, δηλαδή την ανύψωση του πνευματικού επιπέδου των συμπατριωτών του. Ένθερμος οπαδός των ιδανικών της Γαλλικής Επανάστασης ο ίδιος ήταν συγχρόνως μαχητής της Ορθοδοξίας . Έβλεπε ότι οι Έλληνες είχαν μια ροπή προς τη δεισιδαιμονία και αυτό το καταδίκαζε. Πίστευε πως μόνο μέσα από τα αυθεντικά κείμενα της Αγίας Γραφής μπορεί να λάβει ο χριστιανός τη σωστή θεολογική κατάρτιση και την ηθική διδασκαλία. Παρότρυνε μάλιστα τους ιερείς να κηρύττουν και να εξηγούν την Αγία Γραφή μέσα στις εκκλησίες γιατί  η θρησκεία της εποχής του είχε εξέλθει από τον Λόγο. 

Ο Κοραής σε επιστολή του προς τον Μητροπολίτη Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας  έγραφε πως μόνο η διδαχή του Ευαγγελίου μπορεί αν σώσει την αυτονομία του Γένους. Στο πλαίσιο της αναβάθμισης της παιδείας του Γένους ή Εθνους θέλησε όχι μόνο να μεταφράσει το έργο του Μητροπολίτη Πλάτωνος αλλά και να κάνει μια εκτενέστατη εισαγωγή –Προδιοίκησις- που θυμίζει τα Προλεγόμενα που έγραψε στους αρχαίους συγγραφείς. Η Προδιοίκησις και τα Προλεγόμενα είναι  ατόφιες οι φιλοσοφικές, εθνικές και πολιτικές απόψεις του Κοραή.

Η πρώτη έκδοση στα ελληνικά της «Ορθόδοξης Διδασκαλίας» έγινε το 1782 στη Λειψία από τον μεταφραστή Κοραή. Μετατύπωσις, δηλαδή επανέκδοση του έργου έγινε το 1827 στην Κέρκυρα από τον Ιερομόναχο Κ. Τυπάλδο και είναι δυσεύρετη. Η τρίτη έκδοση είναι αυτή που έχουμε μέχρι σήμερα και μάλιστα και σε ψηφιακή μορφή. Πρόκειται για τη μετατύπωση του αρχικού συγγράμματος από τον Αντρέα Κορομηλά το 1836 «εν Αθήναις χάριν των φιλόμουσων και ευσεβών ομογενών».  Ο Κοραής εκφράζει την ευαρέσκειά του στον Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνα διότι το βιβλίο είναι γραμμένο με τη μέθοδο και τη σαφήνεια που αρμόζει στις υψηλές αλήθειες της θρησκείας. Το έργο του Πλάτωνος «ερευνά τας Γραφάς» και μέσα από τις πολλές παραπομπές στα κείμενα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης αποδεικνύεται η μόρφωση και η συνέπεια του ανδρός, ο οποίος δεν βγάζει από το μυαλό του αλήθειες αλλά συνοψίζει με κριτικό τρόπο τις αλήθειες των Ευαγγελίων, των Αγίων, των Προφητών, των Ψαλμών, των Πράξεων, της Αποκάλυψης…. Είμαι σίγουρη ότι αυτό το επιστημονικό πνεύμα άρεσε στον Κοραή, ο οποίος θαύμαζε την προτεσταντική θρησκεία επειδή διείσδυε στις Γραφές.

 Η  ορθόδοξη ηθική του  κοσμικού ασκητισμού προηγείται και είναι πιο ολοκληρωμένη από τις τέσσερις κύριες μορφές ασκητικού Προτεσταντισμού: Καλβινισμό,  Μεθοδισμό, Πιετισμό, Βαπτιστές. Μάλιστα ο Πιετισμός, που  αποσχίστηκε πρώτος από το καλβινιστικό κίνημα στην Αγγλία και στην Ολλανδία, διατήρησε μια σύνδεση με την Ορθοδοξία, αποκλίνοντας από αυτή με ανεπαίσθητες διαβαθμίσεις, ώσπου στο τέλος του 17^ου αιώνα αφομοιώθηκε από τον Λουθηρανισμό. (Max Weber, «Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού»).

Η «Προδιοίκησις» είναι η εισαγωγή στην «Ορθόδοξη Διδασκαλία» γραμμένη από τον Κοραή: «Η πίστις, λέγει ο Απόστολος Παύλος, είναι εξ ακοής, η δε ακοή δια ρήματος Θεού. Αν δεν ακούσει ο άνθρωπος είναι αδύνατον να πιστεύσει και εντεύθεν συνάγεται η αναγκαιότης του να διδάσκεται ο χριστιανός τη θρησκεία του προ του να βαπτισθεί, ήγουν προ του να γενεί μέλος της Εκκλησίας του Χριστού. Αυτή η δια ζώσης φωνής διδασκαλία της θρησκείας ονομάζεται Κατήχησις». Ο διανοούμενος από τη Χίο αναφέρει ότι δεν υπάρχει κανένας τόσο …χυδαίος που να φαντάζεται ότι μπορεί να μάθει μια επιστήμη ή τέχνη χωρίς πρώτον να την έχει διδαχθεί. Πόσω μάλλον για την περί Θεού γνώσιν που είναι η υπερτέρα των όλων επιστημών. Μόνο η διδασκαλία είναι σύμφωνη με την πράξιν της Παλαιάς Εκκλησίας και με αυτόν τον Ορθό Λόγο.  Όταν ο Χριστός έστειλε τους μαθητές του στο κήρυγμα τους είπε να «μαθητεύσωσι πρώτον τα Έθνη και έπειτα να τα βαπτίσωσι. Ουδαμού της αποστολικής ιστορίας φαίνεται να εβάπτιζον οι Απόστολοι πριν να κατηχήσωσιν». Μάλιστα οι πρώτοι τρεις χιλιάδες που ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό μετά την Ανάληψη του Σωτήρος βαπτίστηκαν μετά από μια μακρά κατήχηση του Πέτρου. Παντού προηγείται η κατήχησις του βαπτίσματος…

Η συνήθεια να βαπτίζονται τα νήπια δεν συνεπάγεται την παύση της κατήχησης. Τουναντίον. Κατηχητής στον κατάλληλο χρόνο γινόταν  ο ανάδοχος (νονός) που είναι ο εγγυητής της ολοκλήρωσης του χριστιανού. Οι κατηχήσεις στην αρχαία εκκλησία, κατά τον Κοραή, γίνονταν από ανθρώπους λογιωτάτους.  Μετά τους Αποστόλους οι πρώτοι κατηχητές της Εκκλησίας ήταν Επίσκοποι, οι Πρεσβύτεροι και οι Διάκονοι. Και οι κατηχούμενοι χωρίζονται σε τάξεις: Ακροώμενοι και Γονυκλίνοντες. Οι μυημένοι «προ του βαπτίσματος εκπαιδεύονται στην περί του αγεννήτου γνώσι, την περί υιού μονογενούς επίγνωσιν, την περί του Αγίου Πνεύματος πληροφορία… Παιδεύεσθω, δια τι κόσμος γέγονε, δι ο Κοσμοπολίτης ο άνθρωπος».  Και αλλού: «Η λατρεία των Χριστιανών ονομάζεται λογική και το γάλα της πίστεως λογικόν…»(!)

Ο Πλάτων, Μητροπολίτης Μόσχας γράφει στο πρώτο κεφάλαιο: «Αρχή πάσης ανθρωπίνης γνώσεως είναι το να γνωρίσει τις τον εαυτόν του [αυτογνωσία]. Αν εξετάσωμεν δια της γνώσεως την ιδίαν ημών φύσιν, πληροφορούμεθα ότι ήτον αδύνατον να κτίσωμεν ημείς εαυτούς… Συμπεραίνεται αναγκαίως ότι είναι Όν άκτιστον και παντοδύναμον παρά του οποίου επλάσθημεν ημείς και τα λοιπά κτίσματα και το τοιούτον Ον είναι ο Θεός». Η συνείδηση του ανθρώπου είναι έμφυτο χάρισμα. Το ίδιο και η ψυχή, πνοή ζωής που ενεφύσησε ο Θεός στο πρόσωπο του ανθρώπου …άρσεν και θήλυ… Λέει ο συγγραφέας: «Και πόσον μέγας δεν είναι έτι και την σήμερον ο αριθμός των νόμων, των δικαστηρίων, των ψηφισμάτων, των φυλακών; Με όλον τούτο δεν εξερριζώθη η κακία, υπερβάλλει δε η δύναμις της κακίας…» Έχει άδικο;