Nicolo Machiavelli, Il Principe. ... Ο Ηγεμόνας του Μακιαβέλι δεν είναι και τόσο ...μακιαβελικός!

Μακιαβέλι και Μέγας Αλέξανδρος:
Alessandro Magno divento signore dell Asia in pochi anni ... perche c' e un principe e tutti gli altri sono servi... 
Ο Μ. Αλέξανδρος έγινε κυρίαρχος της Ασίας του Δαρείου γιατί το σύστημα ήταν προσωποκεντρικό. Ένας ο τύραννος και οι άλλοι δούλοι. Έτσι αφού νίκησε τον Δαρείο έγινε εκείνος νόμιμος βασιλεύς...
 

Πολιτικό μανιφέστο, πολιτική φιλοσοφία, φιλοσοφία της ιστορίας ή ουμανιστικό προσκλητήριο, όπως και να το ονομάσει κανείς, το έργο «Ηγεμόνας» κατέχει περίοπτη θέση στην ιστορία των ιδεών της δυτικής κουλτούρας.  Ο συγγραφέας του, Niccolo Machiavelli (1469 – 1527), γέννημα - θρέμμα της Αναγέννησης και σύγχρονος του Michelangelo Buanarroti, προσπάθησε να θέσει τα θεμέλια της εκκοσμίκευσης της Ιστορίας, δηλαδή της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία δεν διαμορφώνεται μόνο από την Τύχη (Fortuna) και την Ανάγκη (Necessita) αλλά κυρίως από τον Άνθρωπο, τον Ορθό Λόγο και την Αξιοσύνη ή Αρετή (Virtu). Ενδιάμεσος κρίκος σε αυτούς τους δύο πόλους, την Τύχη και τον Άνθρωπο, είναι η Περίσταση ή Ευκαιρία (Occasione). Όσο πιο δύσκολη είναι η συγκυρία, τόσο πιο εύκολο είναι για τον άξιο ηγεμόνα να την μετατρέψει σε ευκαιρία ανάδειξής του! Για να γίνει αυτό πρέπει να τεθούν στο περιθώριο της πολιτικής ζωής οι παλιοί άρχοντες μαζί με τα ελαττώματά τους –απραγία, ασωτία, πονηρία- και να αναδειχθούν στην εξουσία οι πραγματικά άξιοι και ικανοί.

Η εκπαίδευση που έλαβε ο Μακιαβέλι ήταν η ανθρωπιστική (ουμανιστική) αγωγή της εποχής του. Οι σπουδές και οι γνωριμίες του τον βοήθησαν να αναρριχηθεί στην πολιτική ζωή της Φλωρεντίας. Διετέλεσε διοικητής των περιοχών που είχε υπό τον έλεγχό της η Φλωρεντία και υπήρξε εξαιρετικός διπλωμάτης. Στις διπλωματικές του αποστολές είχε την ευκαιρία να γνωρίσει μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες , όπως τον Καίσαρα Βοργία, νόθο γιο του Πάπα Αλέξανδρου ΣΤ’ και δούκα της Ρωμανίας (περιοχή Ρώμης), περιβόητο για τα εγκλήματά του αλλά και για την ισχυρή του θέληση. Ο Μακιαβέλι αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική δράση όταν τα ισπανικά στρατεύματα του Φερδινάνδου κατέλαβαν τη Φλωρεντία το 1512 και οι Μέδικοι επανήλθαν στην εξουσία, αφού κατέλυσαν τη respublica. Αρχίζει τότε τη συγγραφή των κυριότερων έργων του. Το 1513 γράφει τον «Ηγεμόνα» και τον αφιερώνει στον Λαυρέντιο των Μεδίκων, αποκαλώντας τον Μεγαλοπρεπή για να αποκτήσει, μάταια, την εύνοιά του. Την ίδια χρονιά αρχίζει το πιο σημαντικό του έργο, τους Λόγους (Discorsi) στα Δέκα πρώτα βιβλία του Τίτου Λίβιου.

Όραμα του Μακιαβέλι είναι η απελευθέρωση και η ένωση των κρατιδίων της Ιταλικής χερσονήσου και η δημιουργία ενός έθνους – κράτους που θα αντικαθιστούσε την πόλη – κράτος. Η εποχή του ανέδειξε ανθρώπους άξιους και αυτοδημιούργητους τόσο στο χώρο της υπερπόντιας εμπορευματικής οικονομίας, όσο και στις τέχνες και τα γράμματα. Συγχρόνως το φεουδαρχικό σύστημα εξουσίας δίνει τη θέση του στη συγκεντρωτική εξουσία του ηγεμόνα. Ο Μακιαβέλι περιφρονεί τους τίτλους καταγωγής των αρχόντων (σήμερα θα λέγαμε «τίτλους τιμής» σε κόμματα και συνδικάτα) και πιστεύει πως το «χέρι και η γλώσσα αποτελούν τα τρισεύγενα όργανα για να γίνει κάποιος ευγενής».

Ο Ηγεμόνας του φλωρεντινού στοχαστή είναι μισός άνθρωπος, μισό θηρίο, όπως ακριβώς ο κένταυρος Χείρων, ο παιδαγωγός του Αχιλλέα και άλλων ηγεμόνων. Και από τα θηρία ο σωστός ηγεμόνας πρέπει να υιοθετήσει τη φύση του λιονταριού για να διώχνει τους λύκους και τη φύση της αλεπούς για να μην πέφτει στις παγίδες! Υπάρχουν δύο τρόποι για να ανέβει ένας ηγεμόνας στην εξουσία: είτε με την εύνοια των συμπολιτών του είτε με την εύνοια των μεγάλων και ισχυρών. Οι μεγάλοι βλέποντας ότι δεν μπορούν να αντισταθούν στο λαό αρχίζουν να προσδίδουν κύρος σε έναν δικό τους και τον κάνουν ηγεμόνα για να μπορούν, υπό την προστασία του, να ικανοποιούν τις επιθυμίες τους!  Ο λαός, από την άλλη, βλέποντας ότι δεν μπορεί να αντισταθεί στους μεγάλους, προσδίδει κύρος σε κάποιον και τον κάνει ηγεμόνα για να είναι προστατευμένος υπό την εξουσία του!

Ο ρεαλιστής Μακιαβέλι καταλήγει στο συμπέρασμα ότι όποιος γίνεται ηγεμόνας με τη βοήθεια του λαού, διατηρείται στην εξουσία με λιγότερη δυσκολία. Όταν βασιστεί στο λαό ένας άντρας ψυχωμένος που δεν τα χάνει στις αναποδιές, δεν παραλείπει καμιά αμυντική προετοιμασία και εμψυχώνει με το φρόνημά του και με τις διαταγές του όλο το λαό, δεν θα βρεθεί ποτέ προδομένος από αυτόν και επιπλέον θα έχει θέσει γερά θεμέλια.  Η προσωπική αξιοσύνη (virtu) των ηγεμόνων αντιτάσσεται στην τύχη και άπτεται της ελευθερίας, καθώς περιορίζει το χώρο του απρόβλεπτου και ανεξέλεγκτου και απορρίπτει την παθητική αποδοχή των πραγμάτων. Η αποδοχή των ορίων της ανθρώπινης δραστηριότητας και η αναγνώριση των σταθερών της πλαισίων δεν πρέπει να μεταφράζεται ως άλλοθι της αδράνειας. Γιατί «αφού δεν ξέρουν τους σκοπούς της fortuna, που περνάει από δρόμους πλάγιους και άγνωστους,  οφείλουν πάντα να ελπίζουν και να μη σταυρώνουν τα χέρια τους σε όποια αναποδιά κι αν βρίσκονται».

Αφιερωμένο εξαιρετικά σε ηγεμόνες και ηγεμονίσκους!