Μέγας Φώτιος και Βυζαντινή Ακτινοβολία

 Η εικόνα του Βυζαντίου μορφοποιήθηκε κατά τον μακραίωνο αγώνα κατά των Αράβων και τον μακροχρόνιο εσωτερικό θρησκευτικό πόλεμο, την Εικονομαχία. Η εικονόφιλη παράταξη με επικεφαλής την αυτοκράτειρα Θεοδώρα αναδείχθηκε νικήτρια το 843 και μαζί της θριάμβευσε η παράδοση που διατηρούσε ζωντανή τη κληρονομιά του Ελληνισμού.

 

Εικονοκλάστες και εικονόφιλοι είχαν διαφορετική αντίληψη για το ζήτημα της παιδείας. Πάντως, σκοταδισμός στο Βυζάντιο δεν υπήρξε και η γνώση διατηρήθηκε και μεταδόθηκε στη Δύση, τη Ρωσία, τους Άραβες κ.α.

 

Τον 9^ο αιώνα στο Βυζάντιο τέθηκαν τα θεμέλια για μια αναγέννηση των επιστημών, των γραμμάτων και της τέχνης. Συγχρόνως, υπάρχει μια δημιουργική εξωστρέφεια με εκπροσώπους του Βυζαντίου, διπλωμάτες και ιεραποστόλους, στην Ευρώπη και στην Μικρά Ασία.

 

Πρωταγωνιστές σε αυτήν την ακάματη προσπάθεια εξάπλωσης του Βυζαντινού πολιτισμού, της Ορθοδοξίας και της Ελληνικής παιδείας ήταν ο Πατριάρχης Φώτιος και οι Θεσσαλονικείς αδελφοί εκχριστιανιστές των Σλάβων και των Μοραβών, Κύριλλος - Κωνσταντίνος, ο επονομαζόμενος και Φιλόσοφος, και Μεθόδιος - Μιχαήλ.

 

Ο Μέγας Φώτιος (820 –6 Φεβρουαρίου 893) διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως σε δύο περιόδους: Κατά τα έτη 858-867 και 877-886. Ήταν γιος του Αγίου Σεργίου και της Ειρήνης, οι οποίοι καταδιώχθηκαν ως εικονολάτρες επί του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεόφιλου. Ο πατριάρχης Κωνσταντινούπολης Ταράσιος υπήρξε θείος του.

 

Ο Φώτιος έζησε κατά τους χρόνους της βασιλείας του Μιχαήλ Γ’, του Βασιλείου Α’ (Μακεδονική δυναστεία) και του Λέοντα ΣΤ’ Σοφού. Ήταν καλός στην θρησκευτική πολιτική και εκπρόσωπος της λογιοσύνης του μεσαιωνικού ελληνισμού με σημαντικό συγγραφικό έργο την «Μυριόβιβλο Βιβλιοθήκη», όπου αξιοποιεί τα έργα 279 αρχαίων κλασικών και χριστιανών συγγραφέων.

 

Πολλά από τα έργα αυτά θα είχαν χαθεί οριστικά αν δεν τα είχε συμπεριλάβει ο Φώτιος στην «Βιβλιοθήκη» του. Αυτό που πρωτίστως τον ενδιαφέρει στον τομέα της φιλοσοφίας είναι η διαλεκτική και η λογική. Ασχολήθηκε κυρίως με τις κατηγορίες, το γένος και το είδος και τα Τοπικά του Αριστοτέλη.

 

Πολιτικό χαρακτήρα είχε η έριδά του με τον Ιγνάτιο για τον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης και η επακόλουθη διαμάχη με την Εκκλησία της Ρώμης, οπότε και προέκυψε το πρώτο σχίσμα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας το 867μ.Χ.

 

Το Βυζάντιο υπήρξε μια Κοινοπολιτεία αποτελούμενη από δύο ομόκεντρους κύκλους: το καθ’ αυτό Βυζαντινό κράτος, που μαζί με τον ελληνικό λαό στέγαζε και πλήθος άλλων εθνοτήτων, και τα δορυφόρα κράτη που βρίσκονταν στα ακραία σημεία και ήταν συνδεδεμένα μαζί του.

 

Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων και η επινόηση του γλαγολιτικού αλφαβήτου οφείλεται στο πολιτικό σχέδιο του Πατριαρχη Φωτίου. «Οι μετεπειτα ιστορικές εξελίξεις αλλοίωσαν βέβαια τον χαρακτήρα της μοραβικής και σλοβενικής Εκκλησίας, αλλά είναι κατόρθωμα του Φωτίου η πλήρης εκχριστιάνιση των Σλαβικών λαών της Κεντρικής Ευρώπης», (Παναγιώτη Χρήστου, «Εισαγωγή στην επιστολή προς  Βόρι» www.myriobiblos.gr ).

 

Η επιστολή του Φωτίου προς τον Χαγάνο των Βουλγάρων Βόριδα είναι ένα παραινετικό δοκίμιο ή «κάτοπτρον ηγεμόνος» (κατά τον Ισοκράτη) γραμμένο στα ελληνικά. Γράφτηκε με αφορμή την χριστιανική βάπτισή του το 864μ.Χ., οπότε πήρε τον τίτλο του βασιλέως των Βουλγάρων και ονομάσθηκε Μιχαήλ, κατά το όνομα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’.  

 

Ο Φώτιος περιγράφει το ιδεώδες πρότυπο του χριστιανού ηγεμόνος και αναπτύσσει διεξοδικά τα καθήκοντα του βασιλιά απέναντι στην Ορθοδοξία, τον λαό και τον εαυτό του. Ο Φώτιος έγραψε επίσης «Παραινέσεις» που απευθύνθηκαν στον διάδοχο του βυζαντινού θρόνου Λέοντα ΣΤ’ Σοφό.

Η Εκκλησία τιμά την μνήμη του στις 6 Φεβρουαρίου.

 

Δυο λόγια για το Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας.

Ονομαζόταν και Πανδιδακτήριον και λειτουργούσε ως ανώτατο μορφωτικό ίδρυμα στην Κωνσταντινούπολη ήδη από το 425μ.Χ. επί Θεοδοσίου Β’. Τον 9^ο αιώνα με πρωτοβουλία του άρχοντα Καίσαρα Βάρδα, αδελφού της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, το ίδρυμα εγκαταστάθηκε στο ανάκτορο του Παλατιού και γνώρισε μεγάλη ακμή. Εκεί ο Λέων ο μαθηματικός ή φιλόσοφος επινόησε τον οπτικό τηλέγραφο. Η Μαγναύρα λειτούργησε ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453).

Τί ακριβώς γιορτάζουμε της Αγίας Σοφίας, Πίστης, Ελπίδας, Αγάπης;

Στις 17 Σεπτεμβρίου ο ορθόδοξος χριστιανικός κόσμος γιορτάζει τις τέσσερις κολώνες της οντολογικής μας ύπαρξης. Οι Αγίες Σοφία, Πίστη, Αγάπη και Ελπίδα μας υπενθυμίζουν τα έργα του βίου που οφείλουν να είναι ταιριαστά με το «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση» του προσώπου. Έτσι, η σωφροσύνη μας προφυλάσσει, η πίστη μας κάνει πιο δυνατούς, η αγάπη μας ανταμοίβει και η ελπίδα μας πλημμυρίζει αισιοδοξία.

 

Όλα αυτά κάτω από την σκέπη της ανώτερης δύναμης που ονομάζεται Θεία Πρόνοια και στην οποία ομνύουν τόσο οι Χριστιανοί όσο και οι Στωικοί φιλόσοφοι. Αυτός «ο της δικαιοσύνης ήλιος νοητός», που ύμνησε ο Οδυσσέας Ελύτης, φωτίζει το νου και τις καρδιές των ανθρώπων.

 

Το κυριολεκτικό νόημα της τιμής που αποδίδουμε στις σεπτές γυναίκες είναι η αξία του μαρτυρίου και της θυσίας τους. Πρόκειται για μια μητέρα, τη Σοφία, και για τις τρεις κόρες της, Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη, οι οποίες πήραν τα ονόματά τους από το χωρίο της επιστολής του Αποστόλου Παύλου (Α’ Κορινθίους 13:13) «νυν μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα, μείζων δε τούτων η αγάπη».

                                 (Η Εκκλησία Αγία Σοφία Τραπεζούντας Πόντου)

 

Η Αγία Σοφία και οι κόρες της Πίστη, Ελπίδα και Αγάπη μαρτύρησαν στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (117-138μ.Χ.) Μετά από βασανιστήρια για να απαρνηθούν την χριστιανική πίστη και με άκαμπτο φρόνημα οι τέσσερις γυναίκες θανατώθηκαν. Ας μην ξεχνούμε πως κατά την Αυτοκρατορική Ρωμαϊκή Περίοδο η λατρεία των βασιλέων ως επίγειων θεών ήταν κοινός τόπος.

 

Ήδη από τους Έλληνες Κλασικούς (φιλοσόφους, σοφιστάς, ρήτορες, ποιητάς κ.ά.) έχει τονιστεί η αξία της αρετής και της γνώσης. Ο Πλάτων πρέσβευε: «Πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία και ου σοφία φαίνεται». Δηλαδή αποδεικνύεται πως η επιστήμη και η τεχνολογική πρόοδος είναι ψευδοσοφία αν δεν εμπεριέχει την ηθική. Ο Πρωταγόρας υποστήριζε ότι κάθε άνθρωπος εκ Θεού είναι προικισμένος με την αιδώ (αίσθημα ντροπής) και την δίκη (αίσθημα δικαιοσύνης).

 

Ο Απόστολος Παύλος στην Α’ προς Κορινθίους Επιστολή τονίζει την ανάγκη της σωφροσύνης και της ομοψυχίας στο σώμα της νεοσύστατης Εκκλησίας: «Να είστε όλοι ομόφωνοι και να λέγετε σαν από μια καρδιά, την ίδια ομολογία της πίστεώς σας και να μην υπάρχουν μεταξύ σας σχίσματα και διαιρέσεις αλλά να είστε συγκρατημένοι, κατηρτησμένοι και ενωμένοι μεταξύ σας με τα ίδια φρονήματα και την ίδια γνώμη. Να μη λέτε, εγώ ειμί Παύλου, εγώ Απολλώ, εγώ Κηφά, εγώ Χριστού».

 

Ο Απόστολος των Εθνών τονίζει τη ματαιότητα της θύραθεν σοφίας: «Πού σοφός; Πού γραμματεύς; Πού συζητητής του αιώνος τούτου; Ουχί εμώρανε ο Θεός την σοφίαν του κόσμου τούτου; …Οι μεν Ιουδαίοι σημείον αιτούσι, οι δε Έλληνες σοφία ζητούσι». Δηλαδή οι Εβραίοι ζητούν υπερφυσικό σημείο ενώ οι Εθνικοί ζητούν φιλοσοφικές αποδείξεις.

 

Οι Χριστιανοί όμως κηρύσσουν Χριστόν εσταυρωμένο, που για τους μεν είναι σκάνδαλο, για τους δε μωρία. Όμως το μωρό του Θεού είναι σοφώτερο των ανθρώπων και το ασθενές του Θεού είναι ισχυρότερο των ανθρωπίνων. «Η γαρ σοφία του κόσμου τούτου μωρία παρά τω Θεώ εστί».

 

Ο ύμνος της Αγάπης εμπεριέχεται στην ίδια Επιστολή στο κεφάλαιο 13. Είναι από τα ωραιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης:

 

«Εάν τις γλώσσες των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπη δε μη έχω, έγινα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον. Κι αν έχω προφητεία και γνωρίζω τα μυστήρια πάντα και πάσα τη γνώση, κι αν έχω πάσα την πίστη, ώστε και όρη μεθιστάνειν, αγάπη δε μη έχω, ουδέν είμαι. Κι αν διαθέσω τα υπάρχοντά μου και παραδώσω το σώμα μου να πάθει, όμως αγάπη δεν έχω τίποτε δεν ωφελούμαι.

 

Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, η αγάπη δεν ζηλεύει και δεν φθονεί. Δεν φέρεται με αλαζονεία, υπερηφάνεια, αυθάδεια. Πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει, είτε καταργηθούν οι προφητείες είτε παύσουν οι γλώσσες, είτε η γνώση καταργηθεί. «Νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα. Μείζων δε τούτων η αγάπη».

Η Ψυχολογία της ήττας στον μύθο του Σισύφου

Ο μύθος του Σισύφου είναι λίγο-πολύ γνωστός. Ο Σίσυφος ήταν μυθικός βασιλιάς της Κορίνθου και κατόρθωσε με την ευφυία του να πείσει τον Ασωπό (προσωποποίηση του ποταμού) να υδροδοτεί την πόλη με το γάργαρο νερό του. Ήταν «πολύμητις», δηλαδή πολυμήχανος σαν τον Οδυσσέα, και είχε καταφέρει να φυλακίσει τον Θάνατο με αποτέλεσμα να γεμίζει η γη ζωντανούς ανθρώπους.

Καθώς η κατάσταση είχε γίνει ανυπόφορη η επέμβαση των Θεών ήταν άμεση. Ο Σίσυφος εγκλωβίζεται και η ψυχή του αιχμαλωτίζεται από τον Πλούτωνα, τον Δία και τους άλλους θεούς, οι οποίοι αποφασίζουν να τον τιμωρήσουν για την αναίδεια του με ένα μαρτύριο: Να σπρώχνει έναν τεράστιο βράχο επάνω σε έναν μεγάλο, απόκρημνο βουνό. Κάθε φορά που έφτανε στην κορυφή ο βράχος κατρακυλούσε και ο Σίσυφος έπρεπε να ξεκινήσει από την αρχή. Αυτό το βασανιστήριο, που έχει ταυτιστεί με το μύθο του Σίσυφου, θα συνεχιζόταν για μια αιωνιότητα…. εκτός κι αν!

Η δύναμη της ανθρώπινης βούλησης

Στο σημείο αυτό έρχεται η επέμβαση της ανθρώπινης βούλησης που μπορεί να δώσει μια λύση στο μαρτύριο του Σισύφου και του κάθε ανθρώπου που επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη παρ’ όλο που δαπανά μεγάλες δυνάμεις για να φτάσει στον σκοπό του. Διακατέχεται δηλαδή από την ψυχολογία της ήττας. Κυριεύεται από ηττοπάθεια, απαισιοδοξία και, το κυριότερο, δεν εκλογικεύει τους λόγους της αποτυχίας του. Επίσης, η νοοτροπία της ήττας σχετίζεται με την ηθική του «δούλου» και όχι του «κυρίου». Αν δέχεσαι την μοίρα σου όπως ο Σίσυφος την δική του, τότε θα υποφέρεις σχεδόν αγόγγυστα, αφού μόνος σου ξαναρχίζεις τα ίδια μαρτύρια, για μια ζωή, δηλαδή για μια αιωνιότητα.

image; art by Robert E. Gigliotti, 1987

Με τη δύναμη της βούλησης ή την βούληση για δύναμη, όπως έγραψε ο Γερμανός φιλόσοφος Φρειδερίκος Νίτσε, η δύναμη παίρνει νέες διαστάσεις και γίνεται ανώτερη ή υπερανθρώπινη. «Το να απαιτούμε από τη δύναμη να μην εκδηλώνεται ως δύναμη για θέληση, για επικράτηση, είναι τόσο παράλογο, όσο το να απαιτούμε από την αδυναμία να εκδηλώνεται σαν δύναμη» (1)

«Η έλευση του Υπερανθρώπου πρόκειται να φέρει τη λύτρωση του ανθρώπινου γένους από τα δεσμά της ηθικής του δούλου, η οποία τον έκανε να περιφρονήσει τις φυσικές κλίσεις του» (2) «Σας διδάσκω τον Υπεράνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι κάτι που θα πρέπει να υπερβείτε». (3)

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ (Πρωσία 1788- Φρανκφούρτη 1860) έγραψε για την σημασία της Βούλησης στην ανθρώπινη ζωή στο έργο του «Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση». Πρόκειται για φιλοσοφικό έργο, το οποίο άσκησε επίδραση και στην ψυχολογία, καθώς μελετά τα προσωπικά κίνητρα του ατόμου για την ατομική και κοινωνική πρόοδο. Το βασικό κίνητρο, κατά τον Σοπενχάουερ είναι η θέληση για τη ζωή «Wille zum Leben» που πηγάζει από τον εσωτερικό μας κόσμο και όχι τόσο από την λογική ή την κοινωνική ηθική.

Ο βολονταρισμός αποδίδει πρωταρχική σημασία στη βούληση, στην επιθυμία και στο συναίσθημα σε σχέση με την νόηση και την σκέψη. Σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ, ο άνθρωπος που διαρκώς ελπίζει ή φοβάται κάτι λόγω των επιθυμιών του παθαίνει το μαρτύριο του Σισύφου, δηλαδή προβάλλει σε κάθε εκπληρωμένη του επιθυμία μια καινούρια ανεκπλήρωτη που «πρέπει» να την ικανοποιήσει κι αυτή για να πάει στην επόμενη. Η λύτρωση του ήρωα θα επέλθει αν απαρνηθεί ο ίδιος το μαρτύριό του.

Ο παράλογος ήρωας

Ο Γάλλος λογοτέχνης και φιλόσοφος Αλμπέρ Καμύ ασχολήθηκε επίσης με τον μύθο του Σισύφου και ειδικότερα με το «παράλογο», που ξεπηδά ως έννοια φιλοσοφική και ψυχολογική μέσα από την τιτάνια προσπάθεια του αρχετυπικού ήρωα. Ο Καμύ φαντάζεται τον Σίσυφο ως πεισματάρη και παθιασμένο ήρωα και με αυτήν την έννοια τον ονομάζει παράδοξο ή παράλογο (absurd hero). Διότι υπερβαίνει τις δυνάμεις του, παρ’ όλο που φαίνεται πως δεν επιτυγχάνει τον σκοπό του.

Συμπερασματικά, ο Σίσυφος έχοντας κάνει λάθη στη ζωή του, συνεχίζει να κάνει τα ίδια σφάλματα (πράξεις ή παραλείψεις) σε μορφή τιμωρίας. Κατ’ ουσίαν τα λάθη του τον τιμωρούν και όχι οι θεοί ή η μοίρα. Ευκαιρίες του δίνονται. Ο βράχος ξανακυλά και ο Σίσυφος καλείται και πάλι να τον σηκώσει ψηλά. Ο ήρωας εκπροσωπεί τον άνθρωπο που έχει ψυχή για να σηκώσει τον βράχο αλλά δεν έχει μυαλό για να τον περάσει πάνω από την κορυφή. Τότε μόνο θα γίνει δυνατότερος από την πέτρα.

Βιβλιογραφία:

(1) Friedrich Nietzche, Γενεαλογία της Ηθικής, (α΄έκδ.1887) εκδ. Νησίδες Σκόπελος 2001 σ. 54

(2) Friedrich Nietzche, Γενεαλογία της Ηθικής, σ. 100

(3) Friedrich Nietzche, Τάδε έφη Ζαρατούστρα, (α’ έκδ. 1883-1885), μετάφραση Άρη Δικταίου, εκδ. Καλφάκη Αθήνα 1958 σ. 66

Albert Camus, Le Myth de Sisyphe -Essai sur l’absurde (1942)

Θάλαττα Θάλαττα η Ποντική...!

19 Μαϊου 1919 – 19 Μαϊου 2019

100 χρόνια από την Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού…

Αιώνες από τη διάδοση του Ευαγγελίου από τον Πρωτόκλητο Απόστολο Ανδρέα και την ίδρυση της Επισκοπής του Βυζαντίου…

Χιλιάδες χρόνια από τον αποικισμό του Πόντου από Έλληνες της Ιωνίας, γης Ελληνίδας…

Επέλεξα να τιμήσω τη σημερινή ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των 353.000 Ελλήνων Ποντίων θυμάτων από το καθεστώς των Νεοτούρκων και του Μουσταφά Κεμάλ με μια αναφορά στη μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο και συγκεκριμένα μέσα από το σημαντικό έργο του Ξενοφώντος "Κύρου Ανάβασις". 

Ξενοφών ο Αθηναίος (430 – 354π.Χ.) είναι ο σπουδαίος ιστορικός συγγραφέας και φιλόσοφος της Αρχαιότητας, θαυμαστής του λακωνικού τρόπου ζωής και στρατηγός στην «Κάθοδο των Μυρίων Ελλήνων» από την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. 

Το 401 π.Χ. με πρόσκληση του φίλου του Πρόξενου ο Ξενοφώντας βρίσκεται στην Περσία. Εκεί αποφασίζει να λάβει μέρος, συμμετέχοντας σε ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, στην εκστρατεία του Κύρου του Νεότερου κατά του αδελφού του Αρταξέρξη του Β'. Στα Κούναξα της Βαβυλώνας οι Έλληνες νίκησαν τους αντιπάλους τους Πέρσες αλλά ο Κύρος σκοτώθηκε. Οι Μύριοι (10.000), όπως ονομάστηκε το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα.

Ύστερα από πολλές ταλαιπωρίες σε άγνωστα και εχθρικά μέρη και αφού στο μεταξύ ο Ξενοφών είχε εκλεγεί ένας από τους πέντε στρατηγούς, κατόρθωσαν να φτάσουν στην ελληνική Τραπεζούντα και ύστερα στο Βυζάντιο. Φτάνοντας στον Εύξεινο Πόντο αναφώνησαν το ιστορικό «Θάλαττα, θάλαττα». Όλη αυτή την πορεία από την ενδοχώρα προς τη θάλασσα, δηλαδή την «Κάθοδο των Μυρίων» εξιστόρησε o Ξενοφών στο σημαντικό έργο του «Κύρου Ανάβασις».

Οι Έλληνες δεν επέστρεψαν από τον ίδιο δρόμο που πήγαν με τον Κύρο, αλλά βάδισαν μέσα από τη Μεσοποταμία, τη Μηδία, την Αρμενία προς τα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου, για να πάνε από εκεί στη Θράκη. Οι Πέρσες, που δεν τολμούσαν να τους επιτεθούν, προσποιήθηκαν στην αρχή ότι είναι πρόθυμοι να διευκολύνουν την επιστροφή τους, μέχρι που προσείλκυσαν με απάτη τον Κλέαρχο και όλους σχεδόν τους ανώτερους αξιωματικούς στο στρατόπεδό τους και τους θανάτωσαν.

Ο Ξενοφών, που εκλέχθηκε στρατηγός, κατόρθωσε με εξαιρετική υπομονή και με τακτική κατάλληλα προσαρμοσμένη στις διάφορες περιστάσεις να οδηγήσει τους Έλληνες μέσα σε τέσσερις μήνες, στην Τραπεζούντα, υπό δριμύ ψύχος, ανάμεσα σε εχθρικούς λαούς, μέσα σε αδιάκοπες προδοσίες των εκπροσώπων της περσικής κυβερνήσεως, χωρίς γεωγραφικό χάρτη, χωρίς μηχανικούς για την κατασκευή γεφυρών, χωρίς κανένα βοήθημα από αυτά που έχουν οι νεότεροι στρατοί.

Αξίζει να σημειωθεί και το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα από το οποίο εμπνέονταν τα ελληνικά αυτά στρατεύματα. Το αίσθημα αυτό που εκδηλωνόταν με ευλάβεια από τον Ξενοφώντα, υπήρξε ένα από τα κυριότερα στηρίγματα του στρατού στις μεγάλες δοκιμασίες που πέρασε. Γιατί από την Τραπεζούντα έφτασε στη Θράκη, μέσω της Βιθυνίας, σε άλλους τέσσερις μήνες. Σε όλη αυτή τη δωδεκάμηνη πορεία από τα παράλια της Μικράς Ασίας στα Κούναξα, από τα Κούναξα στην Τραπεζούντα και από την Τραπεζούντα στη Θράκη, ο στρατός έχασε τη μισή από την αρχική του δύναμη.

Στο βιβλίο 4 (4.7.15 – 4.7.27) ο Ξενοφώντας περιγράφει πως πορεύθηκαν διαμέσου της χώρας των Χαλύβων επτά σταθμούς και πενήντα παρασάγγες. Οι Χάλυβες ήταν οι πιο άλκιμοι άνδρες, από όσους γνώρισαν και πολέμησαν. Αυτοί έμεναν στα πολίσματα και όταν περνούσαν οι Έλληνες τους ακολουθούσαν πάντα για να τους πολεμήσουν. Παραφύλαγαν σε οχυρά μέρη μαζί με τα επιτήδεια, έτσι ώστε από εκείνη τη χώρα οι Έλληνες δεν μπορούσαν να πάρουν τίποτα, αλλά διατρέφονταν με τα κτήνη που είχαν αρπάξει από τη χώρα των Ταόχων.

Από εκεί οι Έλληνες έφτασαν στον Άρπασο ποταμό που είχε εύρος τέσσερα πλέθρα. Στη συνέχεια προχώρησαν μέσα από τη χώρα των Σκυθηνών τέσσερις σταθμούς και είκοσι παρασάγγες διαμέσου πεδιάδας και έφτασαν σε κώμες, όπου έμειναν τρεις μέρες και επισιτίστηκαν. Συνέχισαν τέσσερις σταθμούς, προχώρησαν είκοσι παρασάγγες και έφτασαν σε πόλη μεγάλη, ευδαίμονα και πολυάνθρωπη που ονομαζόταν Γυμνιάς. (Ίσως είναι το σημερινό Μπαϊπούρτ του Πόντου).

Από εκεί ο άρχοντας έστειλε στους Έλληνες οδηγό για να τους περάσει μέσα από εχθρική του χώρα.  Την πέμπτη μέρα έφτασαν στο βουνό που ονομαζόταν Θήχης (Είναι μάλλον το βουνό Καρά Καπάν της Σάντας). Όσοι στρατιώτες της εμπροσθοφυλακής έφτασαν πρώτοι στο βουνό είδαν τη θάλασσα και άρχισαν να φωνάζουν δυνατά. Άκουσε τις κραυγές ο Ξενοφών και η οπισθοφυλακή και νόμισαν πως δέχονται επίθεση από εχθρούς.

Καθώς η βοή εξακολουθούσε μεγαλύτερη και πλησιέστερη και οι στρατιώτες έτρεχαν προς αυτούς που φώναζαν και η βοή γινόταν ακόμα πιο έντονη, νόμισε ο Ξενοφών πως κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει. Ανέβηκε στο άλογό του και έτρεξε σε βοήθεια, μαζί με τον Λύκιο και τους ιππείς. Σε λίγο ακούνε τους στρατιώτες να φωνάζουν «Θάλαττα! Θάλαττα!» και αυτή η λέξη να πηγαίνει από στόμα σε στόμα. Έτρεξαν τότε όλοι, μαζί και η οπισθοφυλακή και έσερναν γρήγορα τα υποζύγια και τα άλογα.

Όταν όλοι έφτασαν «επί το άκρον» (στην κορυφή) τότε με δάκρυα στα μάτια αγκάλιαζαν αλλήλους και τους στρατηγούς και τους λοχαγούς. Και ξαφνικά, με την παρότρυνση κάποιου, οι στρατιώτες άρχισαν να φέρνουν λίθους και κάνουν έναν μεγάλο κολωνό. Πάνω σε αυτόν ανατέθηκαν ακατέργαστα δέρματα βοδιών και πολλή λεία από τους αιχμαλώτους. Συγχρόνως, κομμάτιαζαν τις ασπίδες…

Ύστερα από τον Θήχη πήραν δρόμο οι Μύριοι κατά τη χώρα των Μακρώνων, τη σημερινή Ματσούκα, την οποίαν χωρίζουν απ' την χώρα των Σκυθηνών το οροπέδιο Μετσίτ και ο ποταμός Πυξίτης από τις πηγές του ως τις εκβολές του…

Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας η 10η Οκτωβρίου! Τί πρέπει να γνωρίζουμε...

Φύσις, νόσων ιατρός! Πρέσβευε ο σπουδαίος Ιπποκράτης ο Κώος (460-370π.Χ), ο Πατέρας της σύγχρονης ιατρικής επιστήμης. Η θεραπεία, σύμφωνα με τις Ιπποκρατικές αντιλήψεις, αποβλέπει στην ενίσχυση της ιαματικής δύναμης της φύσης («νούσων φύσιες ιητροί»).

«Αντιμετωπίζοντας τα νοσήματα πρέπει ή να ωφελούμε πραγματικά ή τουλάχιστον να μην προκαλούμε ζημία». Συνεκτική ουσία των πάντων είναι το πνεύμα, έμφυτο και θερμό στον άνθρωπο, που εδρεύει στην καρδιά, υποστήριζε ο Ιπποκράτης.

Ο Αυστριακός Sigmund Freud διέκρινε τρία λειτουργικά συστήματα της ανθρώπινης ψυχής: I) Το Προγώ (Εκείνο ή Αυτό) δηλαδή το ασυνείδητο που ταυτίζεται με την ζωτική ορμή (libido), τις επιθυμίες και τα ένστικτα. II) Το Εγώ, που συγκροτεί το συνειδητό μέρος της ψυχής και οργανώνει την συνύπαρξη λογικής και επιθυμιών. II) Το Υπερεγώ, στο οποίο χαράσσεται το αξιολογικό σύστημα του ατόμου με επίδραση της κοινωνικής ηθικής και διαμορφώνονται η ιδεολογία, οι αξίες, οι αναστολές στις παρορμήσεις.

Η συμπεριφορά του ατόμου είναι η συνισταμένη των αλληλοεπιδράσεων των τριών λειτουργικών συστημάτων, η οποία αποτελεί συνάρτηση της ισχύος του εγώ και της δυνατότητας αυτού να ασκήσει μια ορθή συντονιστική δράση μεταξύ των προεγωτικών ενστικτωδών παρορμήσεων και των υπερεγωτικών ηθικών αναστολών.

Από τη δύσκολη θέση του Εγώ να ελέγξει αντίθετες και αλληλοσυγκρουόμενες καταστάσεις προκύπτει η έξαψη, ο θυμός, το άγχος, η μελαγχολία, η κατάθλιψη, η οργή κλπ. Οι ψυχικές λειτουργίες αναπτύσσονται σε εξειδικευμένα κέντρα στον εγκέφαλο. Ο εγκεφαλικός φλοιός αποτελεί μια ευρεία επιφάνεια στην οποία αναπτύσσονται οι πολυάριθμες ψυχικές διεργασίες που συνδέονται με την εσωτερική ζωή του ατόμου και τον τρόπο εξωτερίκευσής της.

Η έμφυτη ορμή (ζωτική ορμή ή libido) απορρέει από την ανθρώπινη ψυχή που δεν μεγαλώνει ποτέ. Παραμένει ένα παιδί και φτάνει ως την ηλικία των 17 ετών. Δηλαδή η ώριμη ψυχική ηλικία είναι το να νιώθεις μέσα σου έφηβος, δηλαδή με τις επιθυμίες σου μεν, με την ωριμότητα δε. Αυτή η ψυχική κατάσταση απαιτεί μυαλό. Δεν εννοώ τον ευφυή νου τόσο, όσο το μυαλό της μάνας απέναντι στο παιδί της, που το συμβουλεύει, το προστατεύει, το προωθεί, το συγκρατεί από τις ανοησίες, το παρηγορεί κλπ. Αυτά όλα τα έχουν πει οι Πατέρες της Ορθοδοξίας και κυρίως ο διανοούμενος και άγιος Γρηγόριος Νύσσης ο Καππαδόκης (4^οςαι.μ.Χ.)

Ο άνθρωπος είναι πρωτίστως εσωτερικός κόσμος και οι ψυχοπνευματικές διαταραχές του έχουν αντίκτυπο στη σωματική του υγεία. Λόγω της κακής ψυχολογικής και πνευματικής κατάστασης διαταράσσεται η ομοιόσταση του οργανισμού:

Στο καρδιαγγειακό σύστημα (ταχυκαρδία, τσιμπήματα στο στήθος, φτερουγίσματα στην καρδιά)

Στο πεπτικό σύστημα (σφίξιμο στο στομάχι, σπαστική κολίτιδα, αναγωγές του γαστρικού περιεχομένου, καούρα, σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου)

Στη σεξουαλική λειτουργία (δυσκολία στύσης, δυσπαρευνία,  ανοργασμικότητα)

Στις διατροφικές συμπεριφορές (ανορεξία, αυξημένη όρεξη, βουλιμία)

Στο μυοσκελετικό σύστημα (οσφυαλγία)

Στο αναπνευστικό σύστημα (ταχύπνοια, δύσπνοια, κρίσεις βρογχικού άσθματος)

Στο ενδοκρινολογικό σύστημα, που παίζει κυρίαρχο ρόλο στην διατήρηση της ομοιόστασης του οργανισμού,η κακή ψυχολογική κατάσταση επηρεάζει την έκκριση ορμονών από τους ενδοκρινείς αδένες.

Στο νευρικό σύστημα (νευρικά τικ, πονοκέφαλοι)

Διάφορες δερματολογικές παθήσεις (έκζεμα, τριχοφάγος, λεύκη, έρπητας)

Η πιο κοινή λοίμωξη του νευρικού συστήματος είναι ο έρπης ζωστήρ. Ο ερπηζωστήρ εμφανίζεται σε όσους έχουν νοσήσει στο παρελθόν από ανεμοβλογιά, γιατί ο ίδιος ο ιός που προκαλεί την ανεμοβλογιά, προκαλεί και τον έρπητα ζωστήρα. Ο ιός παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση σε ορισμένα νευρικά κύτταρα του σώματος και όταν βρει την ευκαιρία, λόγω π.χ μεγάλης στενοχώριας ή άγχους, ενεργοποιείται  ξανά προκαλώντας τον έρπητα ζωστήρα. Η πιθανότητα ενός υγιούς ατόμου να εμφανίσει αυτή την αρρώστεια κατά τη διάρκεια της ζωής του κυμαίνεται από 10-25%.

Ο ψυχίατρος Σ. Μπαλογιάννης στο έργο του «Ψυχιατρική και Ποιμαντική Ψυχιατρική» (1986) έχει ταξινομήσει τα ψυχοσωματικά σύνδρομα ως εξής: Νευρογενής ανορεξία, αγχώδεις νευρώσεις, υποχονδρίες, φοβικές νευρώσεις κ.ά. Σημασία έχει η ψυχική ομοιόσταση του ανθρώπου, δηλαδή η αρμονική και σταθερή ψυχοπνευματική του υπόσταση, έτσι ώστε από τη μια να μην «πέφτει» από την άλλη να μη «πετάει»!

Εντύπωση προκαλεί το συμπέρασμα των ψυχιάτρων William και Karl Menninger, ότι η σχιζοφρένεια κατ’ ουσία είναι ακραία αντίδραση στο stressκαι όχι πραγματική νόσος. Στις ψυχικές παθήσεις υφίσταται ποσοτική διαφορά ως προς την ένταση και την έκφραση των φαινομένων τους και όχι ριζική ποιοτική διαφορά. Έτσι μια ψυχική νόσος μπορεί να εξελιχθεί από απλή νευρικότητα σε επιθετικότητα, αποδιοργάνωση της προσωπικότητας, απόρριψη της πραγματικότητας, κατατονική αντίδραση και στον θάνατο.

Πολλοί εκπρόσωποι της δυναμικής ψυχολογίας έστρεψαν την προσοχή τους στην οικογένεια για να βρουν εκεί τα πρώτα παθολογικά στοιχεία στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και τις πρώτες διαταραγμένες σχέσεις του ατόμου προς το περιβάλλον του.

Λαϊκό Μανιφέστο για τον Πολίτη!

 Στη Μνήμη των 100 θυμάτων της φονικής πυρκαγιάς, όλων των παιδιών, των γυναικών, των ανδρών της Ανατολικής Αττικής

Συγκλονισμένη είναι η Ελληνική κοινωνία, και όλος ο κόσμος βέβαια, εξαιτίας της τραγωδίας που προκάλεσε η φονική πυρκαγιά, με ευθύνες της Πολιτείας (θεσμών και φυσικών προσώπων) τη «μαύρη» Δευτέρα 23 Ιουλίου 2018 στην Δυτική (Κινέττα) και στην Ανατολική Αττική (Μάτι, Κόκκινο Λιμανάκι Δήμου Μαραθώνα). 

Ποιός Έλληνας έχει μείνει ψυχικά ήρεμος μετά από την ανείπωτη Εθνική Τραγωδία εν καιρώ ειρήνης με τους περισσότερους από 96 νεκρούς, τους δεκάδες τραυματίες, τα χιλιάδες κατεστραμμένα σπίτια και τα απέραντα στρέμματα καμμένου πευκοδάσους και ελατοδάσους(των Γερανείων), που συνιστούν μια τεράστια οικολογική καταστροφή με ανυπολόγιστες συνέπειες;

Η φωτιά δεν περιορίστηκε αρχικά στην εστία της στο Νταού Πεντέλης κ.ά. με τεράστιες ευθύνες της Πυροσβεστικής, της Περιφέρειας Αττικής, του Υπουργείου Εσωτερικών και Πολιτικής Προστασίας και της Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας.

Στη συνέχεια δεν έγινε σωστή διαχείριση της κατάστασης ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ που προέκυψε όταν η φωτιά εμαίνετο σε κατοικημένες περιοχές. Οι ευθυνες εδώ βαρύνουν και την Ελληνική Αστυνομία (ΕΛ.ΑΣ.) που έκλεισε την Λεωφ. Μαραθώνος και έστειλε τους οδηγούς στο δρόμο "Κοκκινο Λιμανάκι - Μάτι" με αποτέλεσμα να εγκλωβιστούν δεκάδες αυτοκίνητα (ολόκληρες οικογένειες) και να χάσουν τη ζωή τους δεκάδες συμπολίτες μας.

Επίσης δεν εφαρμόστηκε Σχέδιο Εκκένωσης της περιοχής για να σωθούν οι κάτοικοι (μεταξύ των οποιων πολλά μικρά παιδιά) με ευθύνη του Δήμου Μαραθώνα κ.ά, ο οποίος έχει υποχρέωση να προστατεύει τη ζωή και την ασφάλεια των δημοτών, και μάλιστα εν ώρα κρίσης- έκτακτης ανάγκης. 

Πιστεύω πως η χώρα μας χρειάζεται ένα Λαϊκό Μανιφέστο!

Καταγράφω κάποιες βασικές κατευθυντήριες αρχές και αξίες για τους πολίτες. Στους πολίτες συμπεριλαμβάνονται, φυσικά,  οι πολιτικοί, με τις αποφάσεις των οποίων επηρεάζεται ένας μεγάλος αριθμός συμπολιτών μας.

1.     Ευθύνη, πρωτίστως Ευθύνη, μια έννοια που ταιριάζει σε ώριμους ανθρώπους. Δεν έχει σημασία το κοινωνικο- οικονομικό status του επαγγελματία για να κάνει σωστά τη δουλειά του.

2.     Κοινή Λογική που υπαγορεύει τόσο τους μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς όσο και την έγκαιρη κρατική επέμβαση σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

3.     Προληπτικά μέτρα για κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής και Δικαιοσύνη όπου δει.

4.     Αίσθημα Κοινωνικής Συνοχής και όχι διχαστικές και ανούσιες πολιτικές.

5.     Προσωπική βούληση και πρωτοβουλία για δράσεις που ωφελούν τους συμπολίτες μας και το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον.

6.     Οικολογική Συνείδηση

7.     Συναισθηματική και Κοινωνική Νοημοσύνη

8.     Ο Ατομικισμός να μην πνίγει το Συλλογικό Συμφέρον αλλά τα οφέλη να βρίσκονται κάπου στη μέση.

9.     Σεβασμός στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά λόγω ισότητας. Όλοι οι άνθρωποι παίζουν τον ρόλο τους στη ζωή και ο κάθε ένας είναι το ίδιο σημαντικός με τον άλλον.

10.                         Πλούτος είναι η ανθρώπινη ζωή και συνείδηση.

Οι «Φύλακες» της πολιτείας που οραματιζόταν ο Πλάτων είμαστε όλοι εμείς που την απαρτίζουμε. Ως πολιτειολόγος, δεν μπορώ να φανταστώ μια οργανωμένη κοινωνία, στην οποία οι κάτοικοι είναι άβουλα όντα. Η ελίτ αποτελείται από άτομα με ικανότητες σε όποιο επαγγελματικό πόστο κι αν υπηρετούν. Οι ικανότητες αναδεικνύουν την ελίτ και την ηγεσία και όχι το κοινωνικό αξίωμα που πολλές φορές είναι μόνο κατ’΄όνομα.

Η ηγεσία, όπως ανέφερε και επίσημα το London School of Economics, απαιτεί χαρακτήρα, συμπάθεια, κουράγιο. 

Με λίγα λόγια απαιτεί ηθικές αξίες και όχι επικοινωνιακά τρικ.

Προέχει η διαχείριση της πραγματικής κρίσης, για να σωθούν άνθρωποι και περιβάλλον, και έπεται η επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης. Προέχει η εκτέλεση του καθήκοντος σε έντιμη βάση αφού αυτό που ονομάζουμε διακυβέρνηση ή διοίκηση είναι ουσιαστικά μια έμμισθη δραστηριότητα με τα χαρακτηριστικά της παροχής υπηρεσιών, που ανήκει, σε τελική ανάλυση, στον τριτογενή τομέα της οικονομίας.

Ύβρις, Άτη, Νέμεσις, Τίσις… Θα κλείσω το παρόν δοκίμιο με μια αναφορά σε αυτές τις έννοιες που μας έρχονται από την ελληνική αρχαιότητα. Ύβρις είναι η αλαζονεία που προκαλεί την τύφλωση (άτη) του νου. Νέμεσις είναι η αγανάκτηση των ανθρώπων και η οργή του Θεού. Τίσις είναι η τιμωρία που έρχεται αναπόφευκτα μετά την υπερφίαλη συμπεριφορά.

Ο Πλάτων έγραψε την «Πολιτεία» το 375π.Χ. Παρουσιάζει, μέσα από τη συζήτηση μιας συντροφιάς φίλων, τις περιεκτικές προτάσεις του για μια ιδανική πολιτεία–state.

 Σχετικά με το τι είναι η Δικαιοσύνη συζητούν στο Α’ τεύχος (βιβλίο) της «Πολιτείας» ο ηθικός και ακριβοδίκαιος Σωκράτης, ο Γλαύκων, ο Αδείμαντος, ο Πολέμαρχος, ο Κέφαλος και ο Σοφιστής Θρασύμαχος ο Καλχηδόνιος. Η αναζήτηση της δικαιοσύνης είναι, κατά τον Σωκράτη, «πράγμα πολλών χρυσίων τιμιώτερον».

Ο ρεαλιστικός λόγος του Θρασύμαχου μας καθηλώνει αμέσως: Το δίκαιο ταυτίζεται κάθε φορά με τα συμφέροντα της παράταξης που άρχει! Ο Θρασύμαχος, οπαδός του φυσικού δικαίου, όπως όλοι οι Σοφιστές, λέει τα πράγματα όπως είναι και όχι όπως θα έπρεπε να είναι. Αυτό το τελευταίο το πρεσβεύει ο Σωκράτης…

Σύμφωνα με την Realpolitik που εκπροσωπεί ο Θρασύμαχος, δίκαιο είναι το συμφέρον του ισχυρότερου –το του κρείττονος συμφέρον! Υπό το πρίσμα αυτό η δικαιοσύνη δεν ωφελεί όλους εξίσου και κατά πως τους αξίζει αλλά ευνοεί τους φίλους και βλάπτει τους εχθρούς –είναι δηλαδή μεροληπτική σε όλα τα επίπεδα.

Ο Σωκράτης αντιλέγει ότι οι επιεικείς (σωστοί) πολιτικοί, σοφοί και δίκαιοι, δεν θέλουν να ασχοληθούν με την πολιτική με σκοπό να αποκομίσουν χρηματικό κέρδος ή κάποια φήμη. «Ούτε χρημάτων ένεκα εθέλουσιάρχειν οι αγαθοί ούτε φήμης»!Το αντίθετο μάλιστα. Γιατί θεωρείται όνειδος για άνθρωπο με αξιοπρέπεια να είναι φιλάργυρος και ματαιόδοξος.

Ο μόνος λόγος που ασχολούνται με την πολιτική είναι για να απαλλαγούν από τους άχρηστους και τους πονηρούς. Διαφορετικά θα είναι καταδικασμένοι να υφίστανται τη ζημία να άρχονται από κατώτερους.

Θα ήθελα, τέλος, να ευχηθώ ταχεία ανάρρωση στους εγκαυματίες της Αττικής που νοσηλεύονται ακόμη.

Τρεις Ιεράρχες και Γρηγόριος Νύσσης, ο τέταρτος!

Η Ορθόδοξη Εκκλησιαστική παιδεία είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνοχριστιανικής παράδοσης, η οποία, ουσιαστικά, καθιερώνεται με το εκκλησιαστικό έργο των μεγάλων Πατέρων της Ορθοδοξίας του 4^ου αιώνα: Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου Νύσσης, Γρηγορίου Θεολόγου, Ιωάννη Χρυσοστόμου, Μ. Αθανάσιου.

Στις 30 Ιανουαρίου τιμούμε την ιερά Σύναξη των Τριών Ιεραρχών: Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγορίου του Θεολόγου ή Νανζιανζηνού, Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Η κοινή γιορτή τους καθιερώθηκε όταν ο Βυζαντινός επίσκοπος Ευχαϊτών και υμνογράφος Ιωάννης Μαυρόπους (11ο αιώνα) είδε σε όραμα τους τρεις σοφούς Πατέρες να είναι ενωμένοι πνευματικά και ψυχικά και να του ζητούν να σταματήσουν οι έριδες μεταξύ των χριστιανών για το ποιός από τους τρεις έχει τα πρωτεία. Έτσι καθιερώθηκε η κοινή γιορτή τους και ο Ιω. Μαυροπους συνέγραψε κοινή Ακολουθία αντάξια των μεγάλων Πατέρων. 

Επίσης σημαντικός Ιεράρχης της Ορθοδοξίας, εφάμιλλος των Τριών Ιεράρχών, ήταν ο Γρηγόριος Νύσσης.

Ο Ιεράρχης Γρηγόριος (335-395μ.Χ), Επίσκοπος Νύσσης Καππαδοκίας (372-376μ.Χ και 378-395μ.Χ) είχε καταγωγή από τον Πόντο και ήταν αδελφός του Μ. Βασιλείου επισκόπου Καισαρείας. Η επιφανής και πολύτεκνη οικογένεια, δηλαδή οι γονείς Βασίλειος και Εμμελεία, τα δέκα παιδιά τους και η γιαγιά (μάμμη) Μακρίνα, ζούσαν στον Πόντο.

Τα πρώτα γράμματα έλαβε ο Γρηγόριος όπως και ο αδελφός του Βασίλειος, στην Νεοκαισάρεια του Πόντου, όπου είχαν μεταβεί οι γονείς τους ύστερα από την παραμονή τους στην Καισάρεια, και για την παρακολούθηση της κτηματικής περιουσίας τους στα Άννησα (κοντά στον ποταμό Ίρι) αλλά και λόγω της επισφαλούς υγείας του Μ. Βασιλείου.

Επειδή ο πατέρας τους Βασίλειος, ο οποίος ήταν ρήτορας και συνήγορος δημοφιλής σε όλον τον Πόντο, πέθανε πρόωρα, ο Γρηγόριος ανατράφηκε με τις φροντίδες και τη διδασκαλία των μεγαλύτερων αδελφών του, του Βασιλείου και της Μακρίνας.

Ο Γρηγόριος διδάχθηκε τους αρχαίους Έλληνες ρήτορες, φιλοσόφους και επιστήμονες στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, «πόλη περιφανή και μητρόπολη της ευγλωττίας», κατά τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό.

Ο βαθυστόχαστος και, συγχρόνως, κατανοητός λόγος του θεολόγου, φιλοσόφου, ψυχολόγου και λογοτέχνη  Γρηγορίου και η γενναιόδωρη προσφορά του στις ανάγκες των λαών της Καππαδοκίας, της Αρμενίας, της Αλεξάνδρειας Αιγύπτου, της Κωνσταντινούπολης και γενικά της Μ. Ασίας και του Πόντου καθιστούν τον Ιεράρχη αυτόν της Ορθοδοξίας Πατέρα των Πατέρων.

Στο συγγραφικό έργο του ο Γρηγόριος Νύσσηςεπικαλείται τους θύραθεν σοφούς και ασκεί συχνά εποικοδομητική κριτική. Συγχρόνως, χρησιμοποιεί πολλά παραδείγματα από τις γνώσεις που είχε αποκτήσει πάνω στην ιατρική, βιολογία, αστρονομία, φυσική, χημεία κλπ. Ακόμη χρησιμοποιεί πολλά εκφραστικά μέσα, όπως παρομοιώσεις, μεταφορές, αντιθέσεις, ειρωνεία, ρητορικές ερωτήσεις, επαναλήψεις, την τεχνική του θεατρικού  διαλόγου κ.ά.

Συχνά στο έργο του υπάρχουν απορίες και αγωνίες υπαρξιακού τύπου, όπως για τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής και του θανάτου, για την πορεία της ψυχής μετά θάνατον, για την ηθική, την αρετή, για την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Το εκπληκτικό με τον Γρηγόριο Νύσσης είναι ότι σε όλα έχει απαντήσεις! 

Δεν διστάζει να τονίσει με λογικά επιχειρήματα την ισότητα των δύο φύλων, αρσενικού και θηλυκού, επειδή και τα δύο είναι αρχέτυπα και συνδέονται με το αρχέγονο δημιουργικό κάλλος, του οποίου είμαστε κατασκεύασμα κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση.

Ο λόγιος και ανθρωπιστής Γρηγόριος Νύσσης μπολιάζει την παλιά γνώση με τις νέες χριστιανικές αξίες που δίνουν έμφαση, περισσότερο από κάθε τι άλλο, στον Άνθρωπο. Ο άνθρωπος γίνεται το κέντρο της αναζήτησης και της κοινωνικής πρόνοιας.

Ας μη ξεχνούμε ότι ο Χριστιανισμός ενδιαφέρεται τόσο για την πνευματική υπόσταση των ατόμων όσο και για τις υλικές τους ανάγκες, εκεί όπου η φτώχεια και οι λιμοί μαστίζουν και αποδεκατίζουν ολόκληρους πληθυσμούς. Ο Γρηγόριος είναι υπέρμαχος της ειρήνης και τόνιζε πως «της ειρήνης επιφανείσης λύεται πάντα τα εκ του εναντίου συνιστάμενα πάθη»!

Ο Γρηγόριος Νύσσης άσκησε με το συγγραφικό του έργο τεράστια επίδραση στη διανόηση της Ευρώπης και στους μεγάλους συγγραφείς και δασκάλους του Διαφωτισμού και της Νεωτερικότητας.  Στην «Internet Encyclopedia of Philosophy» (IEP) ο Αμερικανός καθηγητής Donald Ross αναφέρει πως ο Γρηγόριος Νύσσης επηρέασε τον φιλελεύθερο Βρετανό στοχαστή John Locke, τον Γερμανό φιλόσοφο Immanouel Kant, τον Γάλλο Henri Berxon, ο οποίος μετέγραψε και επεξεργάστηκε στα γαλλικά την «ζωτική ορμή» σε  «elan vital» κ.ά.

Προσθέτω την επίδραση στον Άγιο Αυγουστίνο, στον Ολλανδό πάστορα, φιλόλογο και εκπρόσωπο του Ουμανισμού στην Αναγέννηση, Ντεσιντέριους Έρασμο, στον Αυστριακό ψυχαναλυτή Σίγκμουντ Φρόϋντ, στον Γάλλο υπαρξιστή Ζαν Πωλ Σάρτρ, στον Έλληνα φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη και σε πολλούς άλλους.

Έχει ενδιαφέρον να «ακούσουμε» αυτούσιο τον λόγο, το «φθέγμα» του Γρηγορίου Νύσσης. Στο «Περί Ψυχής και Αναστάσεως» αναφέρει πως το σώμα αποτελείται από τα τέσσερα στοιχεία (πυρ, αήρ, χους, ύδωρ) και πως η ζωτική δύναμη που τα συνέχει σε ένα λογικό όν είναι η ψυχή. Η ψυχή δεν χάνεται, ούτε μετά θάνατον, διότι γίνεται η μεταχώρησις αυτής.

Ειρωνεύεται τους Επικούρειους, που καμώνονταν πως τα ήξεραν όλα και δογμάτιζαν πως η εν σαρκί ζωή είναι άψυχος(!) Πώς γίνεται αυτό; διερωτάται ο άγιος Γρηγόριος, αφού χωρίς την ζωοποιό δύναμη του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου θα αποδεικνυόταν το άτοπο, ότι η ζωή μας είναι νεκρή από τα γεννοφάσκια μας!